A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
291. Beraz biar zan pagatzalle amaibagako bat. JJMg BasEsc 35. Zure eskintsarijak / Dira betikuak / Bake, poz
ta atsegin / Amaibagakuak. Ur MarIl 127. Izaiteko amaibagakoa eta oxin eta sonda iñoz sikatu eta agortu ezin
leiyana. Ur BulaAl 33s (BulaG 531 amaigabea). Bere ontasun eta erruki amai gabekoaz. Legaz 66. Gora ta bera
ebiltzanai "agur" edo "arratsaldeon" egiñaz, baziarduen euren amaibageko jardunean. Ag Kr 105. Abere, pizti
ta sortutako gauza guztien amaigabeko soñu txiki ta andi, ixill ta bizi [...] danak. Ag G 3. Amai bagako saria.
Enb 78. Aurkitu dedin ludi goietan / Amaibagako bakiaz. Ib. 83. Len lez orain, beti ta amaibako egunetan. Amen.
KIkV 53. Iru aldiz abestu-arazi zioten oiu ta amai-gabeko txaloketaz. Garit Usand 62. Euskaltzaindiaren arlo
amai bako au ezarri dautso. A LEItz 130. Arnas-artzeko, billau, amaibako urdiñak. Laux BBa 136. Sozialistak,
ostera, eten eta amai bako burrukea nai dabe. Eguzk GizAuz 100. Amaibako neke-miñak. Eguzk LorIl 70.
Amaigabeko bideetan zear. Txill Let 119. Amaigabeko samintasunak zimeldutako agure igarra zen. Etxde JJ
274. Ta ortik eldu da erosta amaigabeko ori. Vill Jaink 99. Aize zatarraren amaibako burrundara arek. Erkiag
Arran 153. Uriaren edertasunak amaibakoak dirudie. Erkiag BatB 170. Francoren amaigabeko garaietan.
MEIG VIII 85.
v. tbn. Amaibagako: Zuzaeta 81. Itz Azald 77. Amaibako: GMant Olerti 1961, 147.
b) Inacabado. Oraindik, ordea, amaigabeko hiztegi hau hain aguro ezagutarazi beharrik ez zegoen. PMuj in
MEIG I 89.
- AMAIGABERIK. Sin fin, sin límite; infinitamente. Orain zaartzaan umiak emoten deutsubeezan pena,
atsekaba ta naibage orreek, diriala eurak eta zeuk amai bagarik beste munduban irago ta padeziduko
dituzuneen asieria. fB Ic I app. 29. Zelan da amaibagarik jakituna? Itz Azald 23. Jaun bat amaibagarik ona. Ib.
22. Jaungoiko amaibagarik onak eta zuzenak. Ib. 39.
amaigabetasun. Infinitud. An besarkatu ziran bi amaigabetasun: amesa ta bizitza batetik, eriotza ta ilusioa
bestetik. Azurm in Gand Elorri 221.
amaigarri. (Lo) que hace que algo acabe, conclusión. Konpesau gura ez da dagozan pekatu mortal dunai
bere ez [jakue emoten Oriojozko Sakramentu au], illten egon arren. Bada Extrema-unzinoeko Sakramentuba da
moduren baten penitenzijako Sakramentubaren giltza edo amaigarrija. fB Ic III 272.
hamaika (V, G, AN, L; Lcc, Lar, Añ (G), Dv (amaika V, G), H (+ amaika V, G)), amaeka (Lar DVC 155, A),
amaka (V-ple-arrig-oroz; Lar, Añ (V), VocBN (h-), H), hameka (V, AN-5vill-araq-ulz-egüés-erro-ilzarb-olza, L,
B, BN, Ae, Sal, S, R; SP, Urt II 385, Lar, Añ (AN), VocBN, Gèze, Dv, H), hameika (G-nav, AN-5vill-araq; Ht
VocGr, H (L, BN, S)), hamika (AN-ulz; Deen II 288c). Ref.: Bon-Ond 153; A (amaika, amaka, ameka); Lrq
(hameka); ContR 515, 523; Iz R 301, Ulz (améka); EAEL 165; Etxba Eib; Holmer ApuntV; Elexp Berg.
Tr. En escritores septentrionales --salvo un hameika (JesBih 390)-- sólo se documenta la forma hameka. Hay
ameka tbn. en textos alto-navarros (tbn. en el baztanés Izeta). En vizcaíno hay amaka en Micoleta (amaketan),
Añibarro, Ezale, Azkue (BGuzur 123) y Orixe (Tormes), amaeka en Astarloa y f. Bartolomé, y amaika en los
demás (cf. tbn. amakagarren en Bet 16, CatLlo 84 y Akes Ipiñ 9). Lazarraga empela amaeka. Amaika es la única
variante documentada en la tradición guipuzcoana. Hay además amika en un ej. de EEs (1927, 209) y en un
refrán alto-navarro recogido por Inza. En DFrec hay 134 ejs. de hamaika y 13 de hameka.
I (Numeral). 1. Once. (El verbo tiende claramente a concordar en pl.; v. hamabi). "Amaka, once" (Tabla de
numerales del s. XVI). FLV 2008, 296. "Onze. Hamekak non dire?, où sont les onze? Hamekek diote, les onze
disent. Hameki, hamekari emaitea, donner à onze. Hameketarik aitu dut, j'ai entendu d'onze. Hamekez minzo da,
il parle d'onze" SP. "Endecasílabo, amaika geibetxiduna" Lar. "Matias, ordiazkua, amaika apostoluegaz jarri
zan, amabi izan zeittian" Etxba Eib.
Baina hameka diszipuluak ioan zitezen Galilearát. Lç Mt 28, 16 (Dv, Echn, Hual, Samper (h)ameka, Ur (V,
G) amaika). Azkenik, elkharrekin iarririk zeudela hamekei ager zekién. Lç Mc 16, 14. Amaeka ilabete / neure
jauna goza nezan. Lazarraga 1197r. Eta Cap de Grateraiño badirela hameka portu. INav 111. Eta hartu zituen
bere bi emazteak, eta bere bi neskatoak eta bere hameka haurrak. Urt Gen 32, 22. Iragan zen gero bere hameka
Apostoluekin Gethsemani zaritzon lekhu baterat. Lg II 256. Zerura joan zan, ogei ta iru urte, iru illabete ta
amaika egunekin, bagillaren ogei ta bat-garrenean. Cb Just 59. Améka úrte dú ezkondunizála, ta beti bizitunáiz
báke ta amório ónean ene konsortearéki. LE Matr1 355. Alperrik ibiliko az / uxatutzen beti [eulijak] / amaika
juango jakoz / amabi etorri. DurPl 79. Beste amaika apostoluak. Mg CC 244. Salomon gaiti esaten da, amaeka
urte zitubaneko, aita zala. fB Ic I 192. Oraiñ amaika urte / eta oraiñ zortzi, / Donostiya genduben / lenago ikusi.
Echag 79. Eguneko amaika erreal bizi zan arte guztirako. Izt C 489. Baliarriaingo mugape laburrean arkitzen
dira amaika iturri onak. Ib. 84. Hameka apostoliak / beitzütian minzatü. Xarlem 183. Bainan hameka
diszipuluak yoan ziren Galilearat. TB Mt 28, 16. Iduritu zat eguzkiak, illargiak eta amaika izarrek agur egiten
zidatela. Lard 48. Batzuek emezortzi leguan, besteak amaikan bidera irten zitzaiozkan. Ib. 530. Hameka urthetan
irakurtzen nitian aski pulliki [...] liburu Izpiritualean diren othoitz eskuara eta latin guziak. Elzb PAd 36. Urtero
ogei ta bat edo ogei ta amaika bañu artzeko asmuak izaten ditut. Sor Bar 27s. Bildu zituan onetarako bere
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1193