A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
VocNav: "Avia, mosca de los ganados. Cuando un ganado o caballería echa a correr por haberle picado la mosca,
dicen que se avia (Erro)". v. ezpara, mandeuli. [Konpainia gaixtoetarik] apartatu behar da, erleak lixtorren
eta abeen oztetik egiten diren bezala. SP Phil 326 (He 327s uli belz). Uli, ulibeltz, ulitz, [...] Habe, leizor,
leizafin. Ox 117.
- HABEAK JO. "Habeak io du, correspond à la locution fr.: il a pris la mouche. Eztakit zer habek io duen, je ne
sais quelle mouche l'a piqué" H. "Habiak joa hiza? (BN-arb), ¿te ha atacado el tábano? locución que se aplica a
una persona sin sosiego, muy agitada" A.
Etim. Se ha comparado con el inexplicado lat. apis y otras palabras difíciles en lengua i.-e. Cf. Tovar Estudios
77. CastroG BAP 1945, 155 deriva habe simplemente del lat. tabonem, lo que no es imposible, pero sí muy
difícil: la relación entre *tab- > vasc. hab- y lat. tab- es plausible.
abeajon. v. bejon.
habearte (G-goi; Dv, H (+ abiarte)), abarte (B; Lar). Ref.: AEF 1932, 96; Izeta BHizt2 (abarte). Espacio
entre columnas, vigas, etc. "Claro en la arquitectura, abartea" Lar. "Habe-arte, entre-colonne" Dv. "Prolongando
el tejado hasta cubrir el nuevo entreposte o abearte (G-goi)" AEF 1932, 96 (v. tbn. 85). "Tramo entre las vigas de
una casa. Etxeai abarte bat erori zaio" Izeta BHizt2. v. HABE-BITARTE. Egingo ditut abe arteetan nere
abiak. VMg 25. Habeen izkinetan, berriz, baziren asko lanketadura, eta erdietako habearteak etziren biribil,
bainan lau izkinetakoak. "Intercolumnia". Dv 3 Reg 7, 31 (Ol pantak, Ker panelak).
abeastu. v. aberastu.
abede. Abecedario, alfabeto. v. abeze. Txartelak pila haundietan neuzkan eta, geroko lana erreztu nahian,
abedeari jarraituz zuzen ipini ondoren [...]. PMuj in MEIG I 91. Gure abedeko ogei ta sei elatzek antola
ditzakete euskerazko itz guziak. Zait Plat 57.
abedeka. Alfabéticamente, en orden alfabético. Baditake zonbaitentzat aspergarri ditaken heien izen
bitxien zerrenden aditzea. Halere iduritu zait [...] abedeka behar nituela moltzo bat bederen aipatu. Lf CEEN
1973, 125.
abegende. Ave. Lizitoki gelditu zarate emen egin bage amarren fruita guzies, eta abe gendes. SermAN 6r.
Egun bates bazkaltzerakoan abegende bat (102). "Un ave". LE-Ir (s.v. gende).
abegi (V ap. A; Mg PAbVoc, Mg Nom, Añ (V), Izt 4v, H (V, G)). 1. Acogida, recibimiento. (Frecmte.
empleado en la expr. abegi ona egin 'hacer un buen recibimiento, dar una calurosa acogida'). "Abegija, arreria,
jeria, acogida. Abegi, arrera edo jera ona egin, hacer buena acogida" Mg PAbVoc. "Accueil. [...] Abegi on
egitea, faire bon accueil (Añ)" H. v. 1 abegor, begitarte. Tr. Documentado en autores vizcaínos desde
principios del s. XIX y en guipuzcoanos del s. XX. Al Norte sólo se encuentra en Sauguis, con sentido no muy
claro.
Haurrik eztuanak, ez haur abegirik. Saug 58 (cf. O Pr 218: Haurrik eztuenak, ez haur-minik ere). Eztaukagu
zer itxaran abegi onik. Mg PAb 73. Egiten deutseegu abegi, jera ta arrera txito ona. Ib. 105. Ez egin jaramonik
munduko agur, abegi zoro ta ondasun [...] amaituko dirianei. CrIc 18. Eske gagotzuz, Yauna, eder eretxi ta
abegi ona egin dagiozula. Añ EL
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 119
mende.
2 114. Mundubaren idoluei egiten jakeen pozkerijako abegijak . JJMg
Mayatz 107. Ikusi eban zelan joian banan banan bere lagun Erlijiosuak gana, zelan ziarduan berbetan eurakaz,
zelako abegi ona egin, ta amodijua erakusten eutsen. Ur MarIl 9. Alperrik itxaroten dituk nigandik abegi
samurra, ta berba bigunak. Ib. 10. Erregearen amodio eta abegi onagandik urrindurik. Itz Azald 33. Non da ak
niri egiten eustan abegia? / Non aren txera, ongi-etorri ta ago gozoa? AB AmaE 168. Edozeiñek arkituten dau
etxe atan abegi ona. Ag AL 39. Abegirik pozgarriena egin ondorean. Ib. 146.
(s. XX). Guztiz abegi (recibimiento) ona egieutsen. Echta Jos 328 (v. tbn. abegi ona egin en Ag Kr 183, Kk
Ab I 73, A Ardi 129, Altuna 12, Or Tormes 127, Mde Pr 54, Vill in Bilbao IpuiB 8, Anab Poli 19 y Osk Kurl
96). Egiten zion agur bizia, abegi esankorra. Ag G 138. Al nuen abegi txeratsuena egin nion. A Ardi 89. Arren,
ba, ortik abegi on bat / Bialdu Euskal-Errira. Enb 108. Biztanle guztijak abegi gozo-gozua egiten eutsien. Kk Ab
I 83. Madriden izan zuen [Usandizagak] abegi ona ta goralpen aundiya. Garit Usand 42. Anaidikoak etzituzten
abegi onez artu. Eguzk RIEV 1927, 434. Abegi ona ta irabazi ona egoan lekuan an geratzen giñan. Or Tormes
23. Eruan egidazuz bakandereagana, ak be abegi onez artuko dittuz eta. Otx 123. Barrizalekeriari, abegi onegia
egiten dautsogula autortu bear dogu. GMant Y 1933, 190. Txori gaxoa!... egati arro / abegi eske asekai dago.
Loram 58. Orrela abegi onaren babesean, bordaz-borda ibilli naiz. Goen Y 1934, 188. Erri artara dute bereizki
joera, / an aurkitzen baitute iñon ainbat txera (ongi-etorri, abegi, arrera). Or Eus 12. Abegi on bat eskatzen
daude / txioka tellatupean. EA OlBe 15. Etxekoei, egin zien abegi (acogida) ederragatik eskerrak egiñaz. Etxde