A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
hama-. F. de comp. de los numerales que indican decenas: hamabi, etc.; generalmente por influencia de las
formas aisladas se ha conservado la secuencia m...b, pero cf. amorz, amaitu. Su primer testimonio parece ser el
top. Ama Jaureguiaga [= 'diez palacios'] Barrena Auriçchoa (es decir, de Burguete; se ha suprimido una coma
de la ed.) (a. 1110). Martín Duque Leire 235.
amaarazi. v. 2 amarazi.
ama-arreba. v. amaginarreba.
amabargo (V ap. A Añ (V); Izt 24r). 1. "Lechoncillo" A. 2. (V ap. A; Izt 24r). "(V, ms), mujer
desaliñada, descuidada" A.
amabelarri. "Especie de romaza, planta poligonácea. Sus principales sinónimos son achitabla (gran parte de
Álava, cond. de Treviño y algunas localidades de Burgos y Logroño); espimendarri (Alegría de Álava); rescaile
(Santa Cruz de Campezo); amabellarrija (en Ochandiano)" Baraib 343.
amabi (G-goi-to, AN-5vill; Lcc, Aq 591 (G, AN)). Ref.: A; Ezale 1897, 62n. Alguacil. "Jurado en la ciudad",
"alguacil" Lcc. "Juradería, amabian ofizioa" Ib. "Alguacil, nuncio, ejecutor (G, AN)" Aq 591. "Un Preboste
(Proestu), e dos Jurados Menores (amabis)" Lek Oyarzun 133. "En AN-5vill es 'alguacil', más respetado que el
albiente" A. "Erderazko alguacil esateko berba asko daukaguz: amabia ta merinoa (Gipuzkoako Goierrin),
amar-gizona (Aramaio-aldean), [...]" A Ezale 1897, 62n. v. aguazil, almirante, amameru, amaina, merio,
nuntzio, probestu. Josek nagusiaren gogoa bezala, ziega-zai edo amabiarena ere laster beretu zuen (Gen 39,
21s). Lard 52 (Lg I 97 aitzindari, Ur karzelazai). Amabiari agindu zioten kontu egiteko. Amabiak bereala
barrunagoko ziega illun batean sartu eta oñak zepoan zituztela ipiñi zituen (Act 16, 23s). Ib. 512 (Lç jeoler, TB,
Dv presondegizain, Ol zaitzalle, Ker zaintzaille, IBe gartzelari). Konturatu zanean Argindeiko etxeko-andrea
solomoa palta zuala, esan zion alkateari, eta onek bialdu zion amabia erretore jaunari. Zab Gabon 76. Blax,
ostatuko mutilla. Kokotx, amabiya (alguacil). EEs 1919, 145. Au entzunda, yoan ziran amabiaren eta
iskribauaren billa. Or Tormes 97. Atzenik, oiu andiak egin-ostean amabiaren mutilak soiñean artu eban
atsoaren burusi zar bat. Ib. 101. Ez bildur izan. Emen ez dago amabi bat besterik ta ura jai aundietan. Lab
EEguna 109. Amabia lenengo, iru txistulariak gero, dantzariek ere bai nai izan ezkero. Ib. 115. Jagolatzat
amabi bakar bat eukala. Otx 72.
hamabi (gral.; Lcc, Mic 6v, SP, Deen II 228c (hamar bi), Urt I 142, Ht VocGr 300, Lar, Añ, VocBN, Gèze, Dv,
H (+ amabi)). Ref.: Bon-Ond 153; A; Lrq; Holmer ApuntV; Etxba Eib; Echaide Nav 357; EAEL 166; Elexp
Berg.
I (Numeral). Doce. "Doze", "Cuarto de doze, amabiren kuartua" Lcc. "Amabi, doce" (Tabla de numerales del s.
XVI). FLV 2008, 296. "Douze" SP. "Cahiz, neurri andi bat amabi anegakoa" Lar. "Doceñal, amabi urtekoa"
Lar. "Hamabi gizon, id. gizon hamabi, douze hommes" H.
Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. Hay un ej. de hami (errata?) en TB (Io 6, 13) que por lo
demás emplea hamabi. Salvo contadísimos ejs., en especial de Inchauspe, la construcción es hamabi gizon etorri
ziren, es decir, aux. en pl. La declinación en indeterminados es sg. el esquema amabi urtean, amabi urteko (occ.)
/ hamabi urtetan, hamabi urtetako (or.).
Urtheko hillebetheak dira hamabi. Lç Cal a 2v. Iakob-en hamabi haurrak. Lç Decl a) 5r. Buruan hamabi
izarrezko koroa bat. Lç Apoc 12, 1. Gure ortuan madari, / gurazaurik amabi. Lazarraga 1165r. Gero joan zan
[Jesu Kristo], / guztiai ala etxirik, / amabietan / oita eskojidurik [...]. Ib. (B) 1203v (parece que se refiere a los
doce apóstoles; v. tbn. hamabiak con este sdo. en Lç Mc 6, 7, Lard 393, Ag Kr 41, Inza Azalp 66, Ir YKBiz 159).
Naiago dot to bat, ze amabi emon deiat. RS 40. Frutuak Espiritu Santuenak dira amabi. Bet 16. Hamabi
Apostoluek egin zuten [Kredua], eta den bezala ordenatu eta halatan da hamabi artikuluetan errepartitua. Mat
52. Espiritu sanduaren frutuak dirade amabi. Ber Doc 164v. Amabi errieletan nai badu (AN). ConTAV 5.2.9,
142. Ioan behar du hamabi brasetarat. INav 136. Bertze hamabi orenak. Gç 85. Zer adinetan ihor ezkont daite?
--Mithilkoak hamalaur urthiak bethez geroz, eta neskatilak hamabi bethe ondoan. Bp I 82. Enjendratuko tik
hamabi printze. Urt Gen 17, 20. Hamabi profeta ttipietarik bat. ES 159. Gelditu ziran puskekin bete ziran amabi
saski. Mb IArg I 251s. Amabi urtetan. Ib. 170. Onen semearentzat amabi libru, [...] egin zituen. Cb EBO 4.
Amabi urteko onen seme batek. Cb Eg II 167. Lur guzia egin zuen amabi parte edo zati. Ub 32. Amar, amabi,
ogei dukatian. Zuzaeta 130. Manatu zuen bereziren zirela hamabi tributan hamabi gizon. Lg I 187. Jesus
hamabi urthetan zen. Mih 114.
(s. XIX). Errespondatu-zué Jesusek: Eztire amabi eguneko orduak? LE Io 11, 9. Zillarezko amabi dirurekin.
Mg CC 122. Urrengora dagoz amabi pausu. Añ EL
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 1180
mende.
1 200. Amabi ate ditu Erri onek. AA III 351. Amabi urtekua
iges egin neban neure gurasueen etxetik. JJMg BasEsc 239. Zubeen umiak zortzi, amar, amabi urtegaz