A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
textos similares; Ama Eliza es menos frecuente). Non eztuen heure ama / Eliza ezaguturen. Ez Eliç 106. Elexa
ama santearen sakramentuak. Bet 12. Jangoikoak ala agertu baitio Eliza Ama Sanduari. Añ CatAN 16. Eliz
Ama Santak. AA I 438. Ze eskabide gozua [...] ifini deuskun ezpanetan geure Ama Elexiak. Astar II 278. Eleisa
Ama santa Erromakua da Jesusen esposa [maitea]. JJMg BasEsc 40. Ama Eliza santeak agintzen daben bezala.
Izt C 238. Eleiza Ama Santeak gura daben legez. Itz Azald 162. Eliza-Ama Saindua, Jesusen fedea, makila
horien beharretan izan ditezke. Barb Sup 166.
v. tbn. (Sólo para Ama Eliza): Cap 12. Bp II 135. VJ 4. Arz 24. Iraz 14. Itz Azald 54. KIkV 9. KIkG 6. Inza Azalp
154.
(Ref. a la lengua madre). "(Lengua) matriz, de quien se derivan otras, amizkuntza, burizkuntza" Lar. Izkera
zarren artean, guzien lenen, aurreneko Ama, ta asiera bezala Hebreoa beti kontatzen da. Cb EBO 7. Nortzuk
ondatu dute, nork-bere izkera maitatu ta landu bearrez? Bada, gaztelerak, ingelerak, prantzerak, eta abarrek; ta
ori euskera baño arloteagoak ziran garaiean; ta ori beren artekorik geienak latiña ama zutelarik! Ldi IL 138.
(Ref. a árboles y plantas). Beste [zuaitz] batzuei errotik sortzen zaizkie ernemiñak oian bat iduri, alatsu
gerezi-ondo eta zumar-ondoei; baita Parnasuko ereiñotza ere, muskiltxo denean, amaren itzalpean azi doa. Ibiñ
Virgil 82. Baso landare zenbait zai egon oi dira norbaitek adarrak lurrera noiz makurtuko, oiek ere ama bizi den
lur beretik bizi ditezen. Ib. 83. Orain berriz, amaren abar ostotsuen itzalpean itota dago eta aziko balitz ere
igaliak ekarteko indarrik eluke izango eta ekarriko balitu ere, bertan erreko lirake. Ib. 83. Euskal-erriko piñu
insignis guztien ama ta amona. Munita 77.
(Como primer miembro de comp.). Adiarazi zuen bere amabotza, erraiten zuelarik yende oste handi hari
haren bi haur gaixoak, aire eskasez, hatsa galtzeko heinean zirela. (Interpr?). Elsb Fram 94. Osagillezkoan,
Galenok be, berak eutsonez, ez omen ekian berak adin bat, zorabioetan eta ama-gaitzetan. Or Tormes 15. Amamaitasunak
eragindako konseju batzuk. Bilbao IpuiB 262. Zelan estali al izan zitun / Ana deunaren ama-erraiak
/ errugabeko zure soin orren / printza zurien zidar-dirdaiak? Gand Elorri 135. Emakume askok biotzaren
sakonean izan oi daben ama-griñea, amatasun-lera sakona, emaro, baratze baratze azkortuten asia dauka
andratxu onek bere erraietan. Erkiag BatB 131. Neskatxak txikitatik, bera jabetu gabe, ama-egarria dakar, amasena...
MAtx Gazt 29. Egizko emakume bat ez da zorioneko bere ama-sentimentu guziak ase arte. Ib. 27.
(Como segundo miembro de comp.). v. HIRI-AMA, KAKAO-AMA, PERLA-AMA, ZEPO-AMA.
Bihotzez beha nago itsaso-amari. Iratz 111. Ez ote litake Urma hori ur ama eta gure erreka handien hastapena
edo hobeki iturburua. Zerb Azk 49. Erruki, ene Yainkoa, erruki! ene aberri amari zerbait ekarki bazatoz tximista
itzaletan! "Tierra nutricia". Zait Sof 147. Gau amak lurra maindire beltzez izkutatzen digunean. NEtx LBB 196.
Itxas amak lurra oeratu nai du. Ib. 351. Gau-ama lore-egoak biltzen ari da. Ib. 260.
(Empleado en expresiones con diversos significados). "Olanik! Eztago ama etsean, ¡así! no conseguirás lo que
te propones (V-ger)" A Morf 543. "Elea bere amarekin kontatu dit, me ha contado cien mil cosas (AN-gip)" A
EY III 272. "Ama yosten ari da ta pasa beste kaletik, la madre está cosiendo y pasa por la otra calle (G). Se dice
para despachar al molesto interpelante" Ib. 314. "Amak emango dik zopa legorra, ¡cómo no, morena! (G-azp)"
Ib. 315. "Amari esaiok, vete al cuerno (V-ple-m)" Ib. 270. "Amak esan zidak iri esateko, ¡estás fresco! (G)" Ib.
292. "Amari eidxok! insulto de bajo calibre" Ort Voc.
(Empleado en interj.). Illunabarrean asi ziran marruaz ojuka: Ai ama! ai aita! Bil 172. Ai ama! ai ama! ai
ama! Zer da ori! ai! ai! ai! Alz STFer 133. Ai ama, ori da arrigarrizko gogortasuna! Nik ezin neike ori egin.
Echta Jos 150. Ai ama! biotza lertu bear zait! Ag G 272. Yainkoaren Ama! Or Mi 19. Ai, ei, ama! Gezur eder bat
nola pentsa? Lf Murtuts 10.
Zure aitzinean etzen / izan amen semerik / zu baino famatuago / eta handiagorik. EZ Noel 161. Uste al zuten
aman semerik / bestetan iñun etzeula? EusJok II 61. Españiyan ez al da / aman semerikan? Lexo Auspoa 79-80-
81, 242. Amaika amaren seme sartu da / itsasuaren azpiyan! Tx B II 48. Beste ogei bat urtian / zenbait amaren
seme onradu / Cuban sartu zan lurpian. Ib. 84. Danak amaren semiak dira, / txit arraunlari azkarrak. Auspoa
63-64, 107. Leku danetan dira / aman seme azkarrak. Ib. 122. Amaika amaren seme on askok / an izango dau
ostatu. SMitx Aranz 116.
2. Madre, causa, origen; fuente. Gaba gogaiaren ama. RS 395. Agur Erregina, miserikordiaren ama,
bizitzea, eztitasuna eta gure esperanza. Mat 5 (v. tbn. miserikordiaren ama en Arg DevB 21, Bp I 150, Gco I
467, CatB 12 y CatLuz 4). Grazia dibinoaren ama. Gç 147. Alfertasuna da ergelkerien ama. Ax 39 (V 24).
Baina amoinak du indar, eta bertute hori, kausaren aldetik, amoinaren ama, da miserikordia, eta
miserikordiaren ama, da karitatia. Tt Arima 113. Bizio guztien ama. ES 183. Esperanza ta konsolazio guziaren
ama. Cb Eg II 98. Amodio puruaren Ama! Mih 49. Grazia dibinoaren ama. Brtc 72. Oker oen guztien iturburua,
oen ama. AA III 630. Auzien ama deitzen dio S. Buenabenturak [edanerako makurtasunari]. AA III 378.
Naasteko dantzia, zeindan luxurijaren ama. fB Olg 145. Ta zelan eurak dirian pekatu guztien sustraijak, edo
amaak. fB Ic II 271. Eragotzita dago gurarija, pekatu guztien ama dalako. Ib. 267. Amodio ederraren ama.
MarIl XXIII. Lana da birtute guztien ama. It Dial 27 (Dv, Ip ama; Ur sustraja). Peskiza eta gozakari guzien Ama.
Dv LEd 176. Birtute guztien ama. Aran SIgn 111. Betor iluna laster, / Ama loarena. Azc PB 335. Alangoxea da
iretargie: aurretik argie, atzeti gabaren Ama. A BGuzur 156. Iges egizu ekandu txar guztien ama dan
nagitasunetik. Itz Azald 203. Nagikeria oitura, ekandu txar askoren ama da-ta. Eguzk GizAuz 107.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1174