A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
biotza baitzuan. Salav 60.
2. (H), galtzairu, altxairu (Darric ap. DRA), kaltzeru, kalzaidu. "Eslabón para sacar fuego con el pedernal
(BN; Darric)" DRA. Liburu santuak dira zeruko su ederra biotzean biztuteko su-arri ta kaltzeru alazokoak.
Añ EL 2 3. [Persona aserrekorrak] su-arria dirudie, barruen dauke su-geia, asko da kalzaiduaz jotea. Añ GGero
218. Ezkerreko praka-sakeletik ardaia, galtzairua ta subarrija atara, ta, kaisk-eta-kaisk, [...] ixitu eban ardaia.
Kk Ab I 102.
- ALTZAIRU-SAGAR. Nombre de una variedad de manzana. "Se conocen la variedades siguientes: urtebetesagarra,
errege-sagarra, madari sagarra, [...] kalzairu-sagarra, gesaltza-sagarra (V-gip)" AEF 1927, 107.
- ALTZAIRUZKO (H, que cita a Añ; alzeiruzko SP). De acero (sentidos prop. y fig.). "Alzeiruzko aizkora,
coignée d'acier" SP. "Galtzairuzko sukaldia jarri dabe" Elexp Berg. Oihan-zaiñak egotztean lurrera zuhaitz
gora, / Altzairuzko hurbilldurik oñetara aizkora. EZ Man I 46. Nolatan duzu horrein bihotz gogorra eta
alzairuzkoa? Ax 606 (V 389). Altzairuzko kaska edo kalota bat buruan, eta ezpata bat gerrian. Lg I 278.
Bigundu egizu, Jaun errukiorra, nire biotz kaltzaiduzko au. Añ EL 1 149. O Jauna! eta ze biotz gogor
kaltzaiduzkoa dodan! Ib. 195. Adrien semea da haltzairuzko dena, / Gutik dute hobeki maite Eskualduna. Hb Esk
143. Maximilien Hapet, gizon haltzairuzko [...]. Ib. 137. Yar zaitezte, galde xume bat egin nahi dautzuet. Ez da
haltzairuzkoa, bainan ankas ere, itxikatzue adarrak buruan. Hb Egia 142. Edo ta zaude burutik arraz jauzia edo
dezu alzaiduzko biotza. Jauregui 241. Alzairuzko punta zorrotzdun agaiaz armatuak. Arr EE 1885b, 474.
Aginduten dau zatitu egioezala bere aragiak galtzaiduzko orrazi batzukaz. Itz Berb I 326. Isaak bezelaxe [Jesus]
Jaunari eskeñia izango zala, [...] altzairuzko sugea bezala gurutzean zabaldua. Inza Azalp 65. Altzairuzko soka.
FIr 135. Galtzairuzko aizkora. JMB ELG 83. Altzairuzko hari mehe bat. Mde Pr 137. Erlojua galtzairuzko
katetik zintzilik. NEtx Antz 142. Altzaiduzko zer bat atera zuan bi puska eginda. Anab Aprika 60. Eta ara,
galtzairuzko begi txorrotx aiek ere berari begira zeuden. Ugalde Iltz 33. --Erlojua zer markatakoa eta zer
gisakoa zen? --Longines; [...] altzairuzkoa eta ubelakin. Izeta DirG 35. Erdiaroko zaldunen altzairuzko
armadurarekin. Lek SClar 113. Galtzairuzko petua. Etxba Ibilt 459. Begira nolako hezur-giltzak lotzen dituen
galtzairuzko lerroak. MEIG IX 119 (en colab. con NEtx).
altzairugile. "(Fabricador de) acero, alzairugiña, altzairugillea" Lar.
altzairugin (Lar (-lz-), Lar DVC 152), galtzairugin. "(Fabricador de) acero, alzairugiña" Lar. Goratu
daidan Mondragoeko familia bat, / Goratu ango seme argiak izenean; / Batzuk galtzairu giñik onenak legetxe
zerren, / Ziran besteak gerran itxasoz ta lurrean. AB AmaE 183.
altzairugintza, altzairu-egintza, altzairukintza (Lar). Fabricación de acero. "(El oficio de fabricar) acero"
Lar. Fosforo-burniak berezi-ondakiñak, esan degunez, altzairu-egintzako ondakiñak dira. NekIr 33. Altzairuegintzako
ondakin onenak auts meagoa egiñik daudenak dira eta baita ere azido auletan (azido zitriko) errezago
askatu edo urtu ditezkenak. Ib. 33s.
altzairukoi, hatxeidukoi. Aficionado al acero. Sega eta sega untziak, egar eta hala hala goiti ditiala;
bedatseko lodi date erdolla. Haren jauz-eraztez, ageri date zuñen hatxeidükhoi den estalgi holli hori. Eskual 6-
11-1908 (ap. DRA).
altzairutzaile. "Acerador, altzairutzallea" Lar.
altzairuztatu (BN-baig, Sal ap. A; Lar, H), altzeruztatu (Dv A; -lz- H), altzeiruztatu (-lz- SP, H),
atxeiruztatu (S ap. Lh). Acerar; calzar con acero. "Garnir d'acier; acerar" SP. "Aciérer" Dv. "Calzar azadas"
A. "Aciérer; tremper" Lh. v. altzairatu.
altzakada. v. altzokada.
altzama. v. altsuma.
altzamahai, altzamahañ (S ap. Lh Alth). "Altzamahaiña. Iriñaren legunago edo latzago atheratzeko, harria
behar den negurrian daukan tresna" Alth in Lander RIEV 1911, 596. "Régulatuer de meule" Lh.
altzapremia. v. altxaprima.
altzaprima. v. altxaprima.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1164