A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
altxor (G-to-bet ap. A). Tesoro (sentidos prop. y fig.). Cf. OINARRI-ALTXOR. v. tesoro, gordailu, 2
altxari.
Tr. Documentado en autores meridionales del s. XX de léxico cuidado. En DFrec hay 13 ejs.
Egunean-egunean egindako diru-altxorra. Mok 7. Zeru-yaurerria, landan izkututako altxorra bezela da. Ol
Mt 13, 44 (Ker dirutza, IBk gordailuaren, IBe gordaiduaren). Eta orra, alare, gaur iñork neurtu ez dezaken
balioko "Euskal-Erria"ren 79 idaztiko sallean, aztertzale ta yakitunak irrikitzen dauzkan altxorra. Y 1933, 2.
Ostu yuaguk, ba, gabaren altxorra. "Sus tesoros". Laux AB 26. Ordez ixuri eizu irrijoin altxorra. "El tesoro de
tus sonrisas". Ib. 31. Moskorra, / gabaren azken-altxorra. Ib. 35. Plutarcok bost drakma (zidarrezko diru) emon
bear ebezala: euretatik iru iraunduentzat, beste biak erri-altxorrerako. A EY I 151s. Gertaira zarren jakinpaperak
/ kizkaldu ziran, lurpetu... / Aiton-amonen au-altxorretan / kanta zarrak iraun digu. SMitx Aranz 104.
Bera iltzean, berriz, beretzat beitez an-bean altxor oiek eskierrik. Zait Sof 23. Ta lurpean ezkutaturik daukan
altxor (tesoro) bikaña. Etxde AlosT 12. Oa, sal etzak ditukanak, emaizkiek landerreri, eta ba dukek altxorra
zeruan (Mt 19, 21). Or Aitork 208 (Or gordairua). Baita drakma galdu zun emazteak, arkitu zularik, auzoen
pozarekin Zure altxorrera biurtu zula. Ib. 188s. Hitz-altxorraren aldetik, hitz ohargarri bat dakar ahapaldi
horrek. Mde Pr 186. Gorputz eder horren gune bakoitza hukitu behar zuen begiz eta eskuz, haren ezaguera
betiko iraunen zuen altxor bat izan zekiontzat. Mde HaurB 20. Urre eta harbitxizko altxorrak. Ib. 65. Inka
ospatsuen altxorraren gordairu. Erkiag BatB 21. Geldi-geldi nire / begion ontzia, / elorri zaar baten / altxorra
barnean. Gand Elorri 219. Altxorrik ederrena bezela jaso nai nuke arentzat nere biotzeko maitasuna. MAtx
Gazt 36. Obe izango dut, don Kijote bere ortan uztea, Mantxako paper zaarren altxorren batean gordea. Berron
Kijote 19.
v. tbn. TP EEs 1926, 5. Zait Sof 23.
altxorki. Beca. Ikasle euskeldun-euskozaleak ateratzeko altxorkiak (bekak). Ldi IL 119. Irakasletzako
altxorkiak. Ib. 121 (v. tbn. 123).
altxortzain, altxortzai. Tesorero. Aitiopiko andregoi Kandakeren inguruko aundiki ta altxortzaia zan
aitiopiar gizon iren bat. Ol Act 8, 27 (Or MB 432 ondasunzai).
altxu (-lx- S ap. A; H (S); -lx- Gèze, Dv), altxo (Lh), altso (S ap. A). Rebaño. "Troupeau" Gèze. Cf. altxon. v.
artalde, saldo.
altxuma. v. altsuma.
haltz (V, G, AN, L, BN, Ae, Sal, S; Dv; -lz VocBN, Gèze), haltza (V, G, AN, S; det., SP, Lar, Mg PAb 188, Añ,
Arch VocGr, H), altx. Ref.: Bon-Ond 147; VocPir 568; Alth Bot 3; A (altz, altza, alza); Lh (altz); Lrq; Lcq 155;
AEF 1955, 72; Iz Ulz (altza), Als (altz); Etxba Eib (altza); Elexp Berg. Aliso (Alnus glutinosa). "Aune, saule"
SP. "Aulne, arbre aquatique" VocBN. "Aune" Dv y H. "Altzan egurrak ez dau gauza aundirik balio" Etxba Eib.
Cf. IC I 521: "Alzarte [...] significa 'entre alisos'" y Ech 34r: "Astigui, cuyo primitiuo nombre fue Alztegui, que
quiere dezir lo mismo que Salcedo". v. 1 saltza.
Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur. Hay (h)altza no ambiguo en Axular, Lauaxeta y Orixe.
Haltzak eztü bihotzik, / Ez gaztanberak ezürrik. ChantP 212 (tbn. en Or Eus 16 y Balad 79). Halzez matraz
hunik ez (Bela). TAV 3.3.4. Bana zer probetxu azkenean, / Haltza bezalakaturik , / Lilitu, orstatu zarenean /
Ezpadakarzu fruturik. O Po (ed. Michel), 245. Haltzak eijer ostua / Samin dizü gozua. RIEV 1924, 514. Aretxa,
pagoa, [...], elorria, alza [...]. Izt C 124. Haltzak errekak eta aintzirak ditu lakhet. Dv Lab 322. Lan feriesa
atheratzen da haltzetik. Ib. 323. Thoxaz amurus nintzanian, / Halzez nian ezpata. (Canción de la mascarada
suletina). Chaho Biarritz II 100 (en la versión de Archu (ms. ap. DRA) altzez nien ezpata). Agur, gur, gur, gur
esanaz erreka baztarretako sagatz, altz eta arantzei. Apaol 22. Altz tartean dagoan iturrian. Ib. 44s. Makhil
geitzat haltzari nagusi mizpira. Ox 124. Aritzarentzat lurra gertatzeko altza ona dezu. Munita 52. Entzun det
maiatzeko ilberan ebakitako altza pipiak ez duala beiñere jotzen. Ib. 52. Altz baten puntaren-puntan / bi bele
zeuden izketan. Mde Po 21. Po-ra iraitzi altz ariña, igeri doa ur lasterrean. Ibiñ Virgil 91. Piñutik ere badago
zerbait, / baitare altz eta urritzak. Uzt Sas 287. Altza(re)n zañetik, altza (AN-gip). Inza NaEsZarr 63. Haltzak ez
du maiten ezkurrik / ez gaztanberak hezurrik. Balad 210.
v. tbn. Gand Elorri 50. Alzola Atalak 48.
Altza-peko itturri gardenak / bere txirulak jotzen yozak! "La clara fuente del alisal". Laux AB 37.
"Haltza-oihanaren bixta! (BN-lab; Lf), apparence de forêt d'aulne! Se dit d'un bluff, d'un trompe-l'œil, etc."
Lh (s.v. altz). "Haltza-oihanaren bista, hori du guzia sagar zaretara horrek, ce panier de pommes n'a que belle
apparence; m[ot] à m[ot], l'aspect d'une forêt d'aulnes (bois peu prisé), voilà tout ce qu'est ce panier de pommes"
Ib. Zeren nahiago zuela emazte haur gabea, esterila, defota, antzua, eta haltza oihanaren bista bezala, fruitu
gabea, ezen ez hordia edo arno edalea. Ax 407 (V 265). Jainkoa baitan sinestea dutenak bertzeak baino are
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1161