A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
luzeki arthatzen. Hb Esk 108. Badaramaka gortherat eta altxatzen du eskola hoberenetan. Hb Egia 45. Altxatu
baitzuen [haurra] ama baten artharekin. Laph 3. [Buraso hek] haur hura altxatu zuten Jainkoaren amodioan. Jnn
SBi 96. Giristino legean altxatua den haur ttipi batek [...]. Lap 8 (V 6). Nahi lituzkete haurrak ere ahalaz
girixtinoki altxatu. HU Zez 146. Bi haur toki berekoak, burraso beren umeak, etxean elgarrekin altxatuak... eta
zoin guti elgar iduriak ja! Ib. 148. [Burrasoak] ez utzi nahiz beren gogorako eskolan haurren altxatzera. Ib. 112.
Umeen hazteko ala altxatzeko. JE Bur 103s. Berak bere eskoletan argitu eta altxatu haurretan. Ib. 51. Haurhaurra
harat joana, [...] eta han ongi baino hobeki altxatu eta eskolatu. Zerb IxtS 68. Ez da ontsa alabak sobera
laxoegi altxatzea, bainan ez eta ere tinkiegi. Laxoegi utzia harrotzen da eta galtzen. Larz Senper 48. Nik ez
zakiat, nola altxatzen dituzten Euskal-Herrian oraiko gazteak! Larz Iru 60. Lagunzkitzu etsenplu onaren
emaiten, / haurren ongi altxatzen, naigaben jasaiten. Xa Odol 286. Haur maite hoiek altxazkitzue Euskal-herriko
legean. Ib. 212.
v. tbn. Elsb Fram 163. Zerb RIEV 1908, 417. Prop 1897, 207. CatJauf 81. Etcham 96. Ardoy SFran 65.
Azkenekotz, aiphagarri den urhats onean sarthua badugu obra bat, Misioneko ethorkizunarentzat
baliosenetarik; hura da, apheztasunerat deithuak diren herriko semeak ordenako Sakramendurat altxatzea. Prop
1906, 72.
4. Saltsa bizia filet altxatuarentzat. [...] Athera zazu fileta gerrenetik eta emazu saltsan aurdiki duen yus
harrekin. ECocin 30 (v. tbn. 58; DRA traduce "sazonar"). Filet altxatu marinatua. Ezarrazu fileta marinatzen
olioan eta zitroin yusian. [...] Ezarrazu gerrenian yusa hartaz bustiz. Ib. 6.
- ALTXA ERAGIN, ALTXERAGIN (Urt V 25). "Ciere" Urt V 25. "Motus, turbus, praelium ciere,
mobimenduak, trubleak, gerla kausatzea, [...] altxeragitea" Ib. 25. "Ciere auxilia, lagunak, laguntza biltzea [...]
lagunei dei egitea, lagunak altxatzea, altxeragitea, altxarazitzea, altxaraztea" Ib. 27.
- ALTXA-HERRESTAN. "(Hb), en levant et raclant" Lh.
- ALTXA ETA ALTXA . Venga alzarse, alzarse sin cesar. Goiz batez, argi-hasteko jeikirik, nere othoitza
eginik, laudeta, kantuz, iguzkiari buruz altxa eta altxa ari zelarik, joan nintzen Baigurako mendira. "Tandis que
l'alouette s'essayait à monter vers le soleil". Barb Leg 149.
- ALTXAGABERIKO (SP), ALTXATUGABE (Dv). (Pan) ácimo. "Altxagaberiko ogien besta, la fête des
azymes" SP. "Non levé, en parlant du pain" Dv.
- ALTXA-GIDER. Mango, asa para levantar algo. Harri hotarik bakhotxak badauzkala ere xixelaz
askaturikako bi marka, noizbait burdinazko bi erhaztun gotor kokatzen baitzitzaizkioketen han, altxa-gidertzat.
JE Ber 23.
- ALTXA-MAHATS. "Altxa-maatsa, raisin que l'on conserve" H (s.v. mahatsa).
- ALTXATUXE. (Forma con suf. -xe, de valor aprox.). Recuperarse medianamente de una enfermedad. Jin
zitzauzkidan hirurak [...] oro sukhar gaitz batekin. [...] Eririk baizen ez ginen etxean. Ni athera nintzan
nolazpeit; baina muthila hil zitzautan. Azkenekotz Txao ere altxatuxe zen eta bere bi semeekin joan zen. Prop
1889, 53.
- ALTXATZEKO. "Ce qui est à garder, lever, etc." Dv.
- EZIN ALTXATUZKO. "Qu'on ne peut soulever, relever, retirer, recueillir" Dv.
altxatuka. "(R), a escondidas" A. v. altxaka, altxaketan.
altxatura. v. altxadura.
altxaturazi (S ap. Lrq; Arch VocGr (-lx-), Hb ap. Lh, Gèze). Levadura. "Altxatürazi, provision de levain" Lrq
(s.v. altxatura). v. altxagarri. Hura da altxatürazi zahar zuñtzaz gabetü behar dügüla apostoliak erraiten
deiküna. Mst XVI. Zelietako erresumak üdüri du altxatürazi bat, zuñ emazte batek har eta ezarten bei-tü hirur
gaitzürü irini, orhia altxa artio. "Simile est regnum caelorum fermento". Ip Mt 13, 33 (interpretado
erróneamente por Azkue como 'hacer fermentar'). Gathiak altxatürazia jan. Hori erraiten da edozuñek bere hun
guzia esteialtü dianian. ArmUs 1906, 70 (ap. DRA; cf. O Pr 603, s.v. altxadura).
altxatutarzun. v. altxatasun.
altxatzaile (Urt II 75, Dv A), altxazale, altxazaile. 1. (El, lo) que levanta, levantador; andero. "Celui qui
lève, soulève" Dv. Port-Leondik uztailaren 21an abiatu nintzen. Laguntzat nituen nere altxatzaile edo
eremaileak. Prop 1901, 84. Hil izan da errearoaren 19an. [...] Auzotegian beraz galdegin zituzten gorphutzaren
altxatzaile edo eremaileak; bainan nehor ez zen nahi izan ethorri. Ib. 259. Balin bada emen norbait, gu bezalako
karga altxazalerik, jin dadila bide-erdi! GAlm 1961, 38 (ap. DRA).
2. "Analecta, mahaiñ altxatzáillea, khentzáillea" Urt II 75.
Recolector; recopilador. Egiazko ditxolari pollitak Eskual-herrian gutituz dohazila. Edo han-hemenka
zenbeit aiphagarrien altxatzailerik. EskLAlm 1897, 28 (ap. DRA).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1158