A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
herrian bizi diren guzien izenak altxatuak izanen direla. Herr 1-2-1962 (ap. DRA). Mahaina altxatzen du. Larz
Iru14. Kasinuan nola ibili naizen / danek duzue aditu: / jornala altxa nuen nik eta / hura jokatzen gelditu. Mattin
134. Orain, egia da, grabazioen bitartez badugu lehen itzuri zihoazkigunak altxatzeko eta gordetzeko modua.
MEIG VI 130.
Robar, quitar. Estomaka agerturik bele erroiak gibela / Ausikitzen lioela eta altxatzen okhela. EZ Man I
101. Iuduek ezarri zuten / sepulturan guardia, / diszipuluek gauaz altxa / etzezaten [Jesus Kristoren] lohia. EZ
Noel 99. Ikus, jende hunak, ikus ene pena, / Altxatzen darote nik nuen maitena. O Po 19. Bertzgin gaxtoak, xilo
baten thapatzeko, altxatzen diotza bertzari zathikoak. "[Il] enlève de grosses pièces de son chaudron". O Pr 563.
Iauna, Sabaea herritik zure etsaiak jinik armaturik, zure bortz ehun idi pariak, eta bortz ehun astoak oro,
alxaturik elgetik eraman dituzte. Tt Onsa 51. [Zure etsaiek] zure hirur milla kamelonak altxaturik herriz
kanporat eraman eta idoki dituzte (Iob 1, 17). Ib. 52 . Ordean Galaadarrek altxatu zituzten gauaz errege haren
eta haren hirur semeen gorphutzak, erre zituzten, eta lurpean sarthu heien hezurrak. Lg I 297. Erran zioten,
nigarretan, altxatu zutela hobitik haren nausi onaren gorphutza, eta etzakiela zer egin zuten hartaz. Lg II 286.
Ejiptienek haiñ azkar zien sinhestia, arimak behar ziela latzatiak izan, mündian egin zien bekhatietzaz, non hilen
ehorzetan khorpitza erdiratürik altxatzen beitzien ürdailla, hütxa nimiñi batetan ezarten [...]. Egiat 177. Bainan
han gerthatu zitzaukun ustegabeko atsekabea: kafia guziak miatu berriak ziran eta arroltze guziak altxatuak.
Prop 1892, 280.
(S (Foix) ap. Lh). Coger preso, hacer preso. "(S; Foix), mettre en prison" Lh. Baratzetik daramate soldado
hiratuek. [...] Ohoin baten gisa altxatu zuten sokaz lothurik. EZ Noel 95. Min zitzaien dizipuluei ikhustea
altxatzerat zaramatela bere nausi dibinoa. Lg II 259. Goiz batez, hiriko muthilak harmetan sarthu ziren
ospitalean, hirur gizon gazteak altxatu zituzten eta zoin beren etxerat ereman. Han, enganioz eta mehatxuz
hertxatuak atxiki zituzten, Iñazioren kontra hitz bat edo bertze atherarazi nahiz. Laph 106.
(En la expr. preso altxatu y menos frec. kaptibu altxatu).
Urrikaldurik erosi / Duzu zeure poplua / Zein beitzegoen etsaiak / Kaptibu altxatua. EZ Eliç 255 (v. tbn. 276).
Yaun-doni Petri izan zen preso altxatua. Lg II 91. Behin beraz altxatu zituzten preso bi etxeko seme handi. Jnn
SBi 129. Bainan ez! etzuten preso altxatu. Ib. 127. Hiltzalea preso altxatu dute. HU Zez 23 (171 preso alxatu).
Erreboluzione-egunetan soldado joan nahi ez zirelakotz, eskualdun gazte andana bat preso altxatu zituzten. Barb
Sup 146s. Uste gabetarik edo bertzela, preso altxatu zuten Lohilakat! Ib. 149. Jazarleak preso altxatu behar
zirela. Lf Murtuts 49. Anton preso altxatua dute hobendun gisa. Larz Senper 14.
v. tbn. Zerb Azk 109.
Reclutar, levar. Cf. SOLDADU ALTXATU. Adi-arazi zioten balinba hobe zela erregina zezan berak
bakharrik ezen-ez haren haurrideek, erran nahi da, Gedeonen hirur hogoi eta hamar umeek. [...]. Eman zioten
dirutze handi bat, eta altxatu zituen berehala zenbait manduler eta gaixtagin. Eraman zituen Gedeon, bere
aitaren herrirat, eta hil-arazi zituen bere hirur hogoi eta hamar anaiak. Lg I 216. Errege Espaniakuak ordre
emandaukula altxadezagun Lejione edo tropa Franzes bat (1793, bando de la guerra de la Convención). MEIG I
252. Badaki jo duela armada berriaren altxatzeko orenak, eta armada hortako lehen soldadoak ezagutu nahia
da. Laph 122. Soldado hiza? [...]. Eri hiza? -- Eri, ez. Zango bat hautsirik ukana diat. Duela sei hilabethe
jadanik altxatzeko galdea ukana nian. Bainan ohean nindian, plastrian. JEtchep 98.
Desaparecer (una dificultad). Bertze hainitz hitzetan ere orobat daiteke, eta horrela bethi asmuka hari
behar da eta Erregelarik gabe. Difikultate guzia altxatua da G, berenaz Eskuaran den bezala, bethi gogorra
eginez, hala nola hitz hautan: agintza, higuintza. MarIl XIV.
Cobrar. --Nahi zare orai pagatua izan? --Ez andre, nahiago dut dirua altxatu hirur hilabetetarik. Darthayet
Manuel 388. Lau hogoi liberako urhe sakelatik atheratu zituen Prefetak eta Aitaxori eman [...]. Behin edo bietan
altxatu zituen Aitaxok bere urhettoak. Barb Sup 177. Ni joan behar poztara, zoza anitz altxatzera. Ib. 55 (dicho
en "kaskoin-eskuara"). Mutiko perestu eta langileak, ilabete bakotx altxatzen ahal zuen dirua bere ama gaizoari
igortzen zakon. Zub 86.
3. (H). Educar, criar. "Élever, faire l'éducation" H. v. hezi.
Tr. Propio de la tradición septentrional.
Umeak Iainkoaren beldurtasunean aztea eta alxatzea. SP Phil 402 (He 407 haurrak ongi altxatzea
Jainkoaren beldurtasunean). --Zergatik bada San Ioseph deitzen da haren Aita? --Lehenbizikorik, zeren hark
hazi eta alxatu baitu. CatLav 48 (V 32). Tobias gaztea nola izan zen sainduki hazia eta alxatua. Ib. 124 (V 67).
Hea bere umeak ungi altxatu izan dituen. He 1 Tim 5, 10 (TB alxatu, Dv altxatu; Lç hazi). Etzituen bere umeak
altxatu Jainko legean. Lg I 253s. Jainkoaren amak lekhu hartan hazi zuen eta altxatu bere seme adoragarria. Lg
II 122. Haurren giristinoki altxatzeko. Brtc 225. Ene familia altxatu eta antolatu. Ib. 176. Bere emaztiaren
maitatzia amorio erreglatü eta onest batez, [...] bere familiaren alxatziaz arrangüra hartzia. CatLan 159. Bere
haurren giristinoki hazteko eta altxatzeko grazia. Ib. 158. Hark eman zioen bulharra, hark hazi ta altxatu zuen.
Dh 261. Haur desleial hek artharik handienarekin hazi eta altxatu ondoan. Jaur 142. Gure aurtasunean
bazakiten / Hek gure ongi altxatzen, / Etsenplu onen emaiten. Bordel 34. Garo, zer damua / Hire ez izatez
deithua / Gure aphezak alxatzen duenaren / konseilluara. "C'est dommage, Garo, que tu n'es point entré au
conseil de celui que prêche ton curé". Arch Fab 219. Muthikoak anaiek dituzte altxatzen; / Neskatilak serorek
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1157