A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Arti Tobera 263.
Levantar (el ánimo, la moral). (Empleado frecuentemente en la expr. bihotza altxatu). Cf. BIHOTZ-
ALTXAGARRI. Orain, bada, altxa ezak / heure gogo tristea, / entzutean iausten dela / Iainkoaren semea. EZ
Noel 30. Zer ere hartaz kanpoan irakurtzen edo enzuten baitut, ezteraut bihotza alxatzen ez eta plazer osorik
emaiten. SP Imit III 56, 3 (Ch ez naute konsolatzen, ez naute osoki kontentatzen). Emaiten duzu ere konseillu
onik, eta badakizu bertzei bihotzaren alxatzen hitz ederrez. Ib. 57, 1 (Ch zure hitz onez borthizten ditutzu). Maria
duzu salbatu, / Ohoin onari barkhatu; / Niri bihotza altxatu. Gç 159. Jainko hil denak ziarotak, / Ene bihotza
altxatzen; / Ez naizela segur galduko / Jainkoa badut maitatzen. Ib 155. Prosperitate handietan / Ez zait bihotza
altxatzen; / Ez fortuna baxoan ere / Eztzait kuraia flakatzen. Ib. 169. Maiz yenden erranen beldurrak gelditzen
[...] nau. Ikusten duzu nolako beharra dudan bihotza alxatua izateko. Mih 114. Denbora laburrik barnean
altxatu ziren filistindarren bihotz eroriak. Lg I 255. Salbatzailleak altxatu zituen hekin gogo eroriak. Lg II 210.
Ikhuste horrek derio bihotza alxatzen bai eta ere indar honik emaiten. Arch Fab 167. Jainkoaren baithan ahal
duke bethi fidantza / Hersturetan altxaturen dioela bihotza, / Eta etsaien menera ez duela utziren. Arb Igand 86
(EZ Eliç 258 hersturan konsolatuko dioela bihotza). Aiphatu ditutzun ikhusgarri horiek altxatzen derautate
bihotz guzia. Ib. 55. Bihotzaren altxatzeko on ditezken sokorri guziekin. HU Zez 21. Enrike bai, Enrike! Ura
zalako etxe guzia altxa ta poztutzen zuena. ABar Goi 69. Beraz altxa dezagun denek burua, altxa bihotzak, eta
har elgarrekin xede handi bat. Lf Murtuts 11. Altxa bihotza, ene semea. Leon Mt 9, 2 (He egizu kuraie, Dv
egiozu bihotzari). Bihotzaren altxatzen, berritzen gogoa, / askotan zuk laguntzen nauzu, Gipuzkoa. Xa Odol 318.
Proferir (un lamento, grito...). Auhen altxatuko dute bihotz urragarria, / Zeren sofritzera doazen bethiko
lazeria. EZ Man I 87 (Noel 88 auhena altxatu). Fazoñ hunetako tuzte altxaturen oihuak: / Mendiak eror zaitezte
othoi gure gañera, / Arima eta gorputzaren ezteus bilhakatzera. Ib. 82. Hala dute damnatuek oihua altxaturen /
Zeru izarraturaño zeña baita helduren. Ib. 82. Alferretan altxatu zituzten bere oihuak, ezin deusik ardietsi zuten.
Lg I 353. [Urdeak] altxa du karraisia, mâiera jasorik. "Redobla su gruñido cuando le levantan a la mesa". Or
Eus 136.
Erigirse (en). Jende guztiak aurkhi du profetatzat harturen; / gure erregetzat zaiku guztioi altxaturen. EZ
Noel 92.
(Añ). Levantar (falso testimonio); sacar a relucir, delatar (un defecto, falta...); hacer, presentar (una acusación,
una objeción... contra alguien). "Levantar algún testimonio, (c.) eregi, altxatu, jaso" Añ. Bertzeen falta
aphurrak hitzez alxatzen tugu, eta gure handiagoak iragaiten tugu ixilik. SP Imit II 5, 1 (Ch mehatxatzen ditugu
bertzeak falta xumeen gatik eta gure buruei hutsik handienak ere barkhatzen diotzogute). Zeren edozein iduripen
edo estima gaixto alxa ahal badezate gure aiphamenaren kontra [...]. SP Phil 226 (He 228 edozeiñ iduripen eta
opinione gaxto har eta bana dezaten gure kontra). Falso testimoniorik ez altxatzea, ta gezurrik ez esatea. Ub
169 (CatUt 63, Añ CatAN 39, CatLuz 5 altxatzea). Bertze phondu gehienen gainean bai, bainan garbitasunaren
gainean eztitutzu utzi zure etsai errabiatuak zure kontra akusik xumena altxatzerat. O Jesus adoragarria! Dh 84.
Eta oni esaten diogu testimonio falsoa altxatzea. AA II 212. Jauna, dio besteak: egia da, nik esan dedala
urliaren tatxa edo utsegite anditxo bat; baña ez da nik altxa edo asmatua. Ib. 213. Erreguezazue zuei atsakabeak
emanaz ta ez diran gauzak altxatuaz dabiltzanak-gatik. AA III 291. Zer dakizu zuk? Etzazula orrela salgaiztarik
altxa. Sor AuOst 94. Den hutsik ttipienak, altxatzen diozkate. Nahi bezen zuhur eta zuzen eta jakintsun izanikan
ere auzapez bat, beti kitzikan ariko zaizko, burutik joan arazi arte, ahal badute. HU Aurp 89. Badakit zer
moduzko objezioa altxa dakidaken. Vill Jaink 102.
Envanecerse. Beldurrez sobera alxa zaitezin gauzak heldu direnen zure nahiaren eredura. SP Imit III 30, 4
(Ch beldurrez zure nahira gauzak izateak erroraraz zaitzan orguilleriarat).
Animar. Eta eztakizula bihotza flaka: zeren laster alxa zaitzaket eta zure tristura alegrianzara itzul dirot.
SP Imit III 30, 5. Konbentuetan daudenek eztute adiskidetasun partikularren premiarik; baina munduan
dabiltzanek hekin beharra dute elkharren alxatzeko eta elkharri heltzeko. SP Phil 296 (He 297 elkar lagunzeko
eta bata bertzeari helzeko).
Fundar. Saindu haren ohoretan alxatu dute Konfrario eder bat. CatLav 418 (V 200). Ez du beñere utziko
ainbeste nekerekin altxa zuan bere Eliza edo kristau fededunen artaldea. AA I 562. Kongregazione hau altxatua
da Jesusen bihotz sakratuaren debozionearen gainean. JesBih 408. Kongregazione hari iuntatzeko munduan
altxatuak diren eta altxatuko diren kongregazione guziak. Ib. 390. Hortik ere oraino hanbertze debozionezko
pratika saindu establituak Mariaren ohoretan, hanbertze konfrario eta kongregazione, hanbertze fraide eta
seroren ordena suerte altxatuak. MarIl 66. Santxo handiak zuen altxatu [Bitoria] hiria. Hb Esk 72. Aita
Sainduari zitzohakon ordre berriaren altxatzea. Laph 174. Santa Xantalekin batean altxatu duen emazten ordena
sainduaz. Jnn SBi 68.
Alzarse (una voz, unas voces), alzar (la voz, las voces). Baina ezagutu zutenean ezen hura Iudu zela, altxa
zedin guzietarik boz bat, kasi bi orenez oihu egiten zutela: Efesianoén Diana handiá! "S'éleva". Lç Act 19, 34
(TB alxatu zuen, He altxatu zuten). Baina zutik zegoela Pierrisek hamekekin, altxa zezan bere boza eta minza
zekién zioela: [...]. Lç Act 2, 14 (TB alxatu zuen, Dv altxatu zuen; He mintzatu zitzaien haltoki ). Hibaiek alxatu
zuten / Bere boza zinzinez: / Alxatu zuten, o Iauna, / Ezin ixil egonez. Hm 84. Erran zioten boza altxaturik: [...].
Lg I 289. Salbatzaillearen ingurutan zirenek altxatu zituzten bere bozak [...] haren lorifikatzekotzat. Lg II 221.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1154