A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
gaitzituarena egin. Haro bat altxatu zioten; eta zernahi ateraldi tzar, bai buruz-buru, bai beren kideko kazetetan
eman. Ib. 122. Perzako erresuman ere nahastura handiak altxatu dira. Prop 1911, 7 (ap. DRA). Haro bat gaitza
altxatu zen Eskual-herrian. Gernikan, Uztaritzen biltzarrak egin ziren. Barb Sup 163. Mattin zubizainarekin
hizka-mizka zerbait altxatu zen. Lf Murtuts 23. Itsasoan ditazken galerna edo ekhaitz izigarrienak ziztuz
altxatzen eta gu lo! Ib. 13. Rotschild! Izenak berak zer nolako irudiak altxatzen dituan gugan! Vill Jaink 130.
(Referido a la masa de pan, etc.). "Altxatzea, lever, prendre le levain" H. Cf. altxagarri. v. infra
ALTXAGABERIKO. Konparatu da zeruetako resumá altxagarriarekin, zein emazte batek harturik hirur
neurri irinen barnean gorde ukhan baitu, guzia altxa dadin arterano. Lç Mt 13, 33 (He orre guzia altxa diteken
artean, TB hura altxatu arteraino, Ip orhia oro altxa artio, SalabBN oria oro altxatia izan artio; HeH y Dv haz,
Ur legamiatua dan, Echn arzitu, Hual oranzatruk edo etsitruk, Ol murtzitu, IBk harrotzen). Ogi altxatua. AR
(ap. H). Eta ikusi zuen atseginekin jadanik irinak orratuak zituela, orrea altxatua zela ederki. Jnn SBi 511.
Behar da goitatu pasta ongi altxatu arte. ECocin 40. Behin, labearen pizteko bezpera-arratsean, ama ohartu zen
altxagarria zaharra zuela. Eta futxo, batere ez duk altxatu! erran zuen hirugarren aldikotz usaindatuz. JEtchep
36.
Ensalzar. Zeure obrez nahi zaitut, / Iainko Aita, altxatu; / Zeru-lurrak zeren tutzun pena gabe moldatu. EZ
Man I 11. Zeruetan altxatzeko zure izen saindua. EZ Man II 109. Ordea ez othe dira bihotz flakatuak hain gauza
[...] ergelez bere balioa eta aiphamena handitu, berretu eta alxatu nahi dutenean? SP Phil 199. Elizako aita
guziek handizki altxatu dute Dabiten emetasuna. Lg I 290. Kantatuz esker-onezko kantika bat, zeinetan altxatzen
baitzituen Jaelen zuhurtzia eta animoa. Ib. 204. Jesu-Kristok kondemnatu zuenean ontasunen alderako yaidura
sobraniazkoa, eta altxatu bihotzezko pobrezia, erran izan zuen [...]. Lg II 195. O Betleem Ongi bai du distiatzen!
/ Zu ganik heldu den argiak / Betetzen tu bazter guziak, / O Betleem! Zer ohore! Ala baitzare altxatua! [...]
Zeruaz zare hautatua. Monho 142. Ona noraño altxa eta laudatu zuan S. Juan Jesu-Kristok berak. AA III 481.
Izan bedi gauza guzietan egina, laudatua eta bethikotz altxatua eta bethikotz altxatua Jainkoaren borondate
guziz zuzena, guziz gora, eta guziz maitagarria. JesBih 437. O Jainkoaren Ama! Ezdakit zer laudoriz altxa zure
handitasunak. MarIl 77. La Fontainaren alegia zenbaiten uskarara itzultzian, ene lehen atsia izan da, Franzia
guziak alxatzen duen gizon horren ohizpenaren alxatzia Uskal-herriaren erdian. Arch Fab 9. Etorri da ordua,
gizonaren Semea gloriaztua edo altxatua izango dana. Lard 430. Eta Jesusen Izen santua altxatua zan. Ib. 517.
Guti dukegu erran haren altxatzeko. / Omen handia badu urrungo hiritan. Hb Esk 105. Yaun apheza, mintzatu
zare ezin gehiago hobeki; altxatu duzu yaunaren ontasuna. Hb Egia 20. Mahomet aiphatua da mendetan. Izan
ditu dizipulak, bainan hura ere nahi bezain bat altxaturen dute, ez da Yainko, ez profeta. Ib. 78. Ez diot kendu
gura iñori kreiturik, / geiegi ez altxatu baña Amerikarik, / Aberastzeko ez da arako bearrik / Emen ere billatu
ditudalako nik, / Len pobre ziradenak aberats egiñik. AB AmaE 286. Ikhusi behar da: urgulutsu izan denetz,
bere burua estimatuz bertzeak baino gehiago; aiphatua eta altxatua izan nahiz. CatJauf 17. Paulino Uzkudun,
ematen dizut / mereziya dezun fama, / beti gogorki egiten dezu / sartzen zeran tokin lana. [...] Merezi duna
altxatutzia / ez dala nago pekatu, / orrelakorik egin badegu / Jainkuangatik barkatu. EusJok II 141.
Bere buruaz prezatzea, laudatzea, alxatzea, lorifikatzea [...] da benial. Harb 184s.
(S ap. Lh; Lar, Añ, Foix ap. Lh). Erigir, construir (un edificio, monumento...). "Construire, édifier" Lh. v. jaso
I (3), eraiki (2). Berrogei eta sei urthez edifikatu izan duk tenple haur, eta hik hirur egunez altxaturen duk?
Lç Io 2, 20 (He altxatu, TB alxatu; Dv egin). Bañan eztezala altxa figura gizonenik / Eliz-Amak Sainduetan
kondatu gaberenik, / Ezen hark iduri likek gaixto idolatria. EZ Man I 29. O saindu gloriosoak [...]. Zuen figurak
ditugu elizetan altxatzen. EZ Noel 170. Zeren alxatu dukezu / Siongo eliza ederra. EZ Eliç 336. Alferrik hariko
gara, / Etxearen alxatzen, / Ezpazaiku Iainko Iauna / Beharrean lagunzen. Hm 141. Eta Ebanjelioko Dorre,
bethiere lurraren gainen handitzen duen hunen, zeruraino alxatzeko. FPrBN pról. Altxatzen diotzozun aldaren
gainean, / Hetan ofritzen zaion bitima garbian / Jaunak aurki dezala behar den guzia. Monho 162. Izandu zan
[...] Obispo Lugon [...], non altxatu zeban eliztarrentzako azitetxea San Lorenzoren izenarekin. Izt C 486.
Abadiatik hurbil kapera altxatu. Hb Esk 62. Nahi nuke altxatu herri bakhotxari / Zor zaion aldarea haren
denborari. Ib. 72. Iru egunean altxatuko det beste [Eliza] bat eskuz egin gabea. Lard 446. Ikusazu non diren zure
aintzinekoek utzi izan zerotzuten etxea, zure ondokoentzat altxatu izan zinduena, zure atseginetako lekhuak. Dv
LEd 252. Giristinotasuna mizterio horren gainean altxatua da. Hb Egia XI. Zuk ainbeste amorioarekin altxatu
zinuzun eliz-etxe santuak. Bv AsL 135. Haien üngürian herri bat altxatü zen laster. Ip Hil 194. Lehenbiziko
sendatze horren oroitzapentzat altxatu zuten handik ondoan harrizko orroitgailu eder bat. HU Aurp 77.
Orretarako, baratz-inguruban arresi andija jaso (altzau) ta idazkun bat ezarri eban. Altuna 44. Ez dut ez etsai
nik, urkabea / altxako didan arotza. Or Eus 123. Orduan altxatu ziren, bertzeak bertze, Angouleme, Nantes,
Angers, [...] eta Bordeleko roman moldeko eliza-nausi ederrak. Zerb IxtS 103. Erromako enparantza nagusian
arri-iduri bat altxa zioten. Or Aitork 186. Olagarayek altxatu zuen aspaldian lurreratua zagoen Oilandoiko
kapera. Xa Odol 88. Ez leitia ere altxa / üngürünetan lantegiak, / Herrian bizi ditian / behar bezala gaztiak.
Casve SGrazi 62 (66 altxatu).
v. tbn. EE 1884b, 77. Barb Sup V. Etcham 110. Alzola Atalak 117. Altxa: Iraola 84.
Irten ziran gure asabak sart-aldeko lurrak berriro jendez betetzera, eta gelditu ziran Kaukaso-pean, altxaturik
emen beren dendak. Etxeg EE 1882c, 561. Eta orain altzatzen dute haien kanpamentua herriaren inguruetan.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1153