A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
ezpaliz / Gure Iauna guduan [...]. Gurekin izan ezpaliz / Etsaiok alxatzean [...]. Hm 134. Ene kontra alxatzen
badira ere armadak ene bihotza ezta beldur izanen. SP Imit III 6, 4. Ez baitzuen nahi izatu [...] Jainkoaren
kontra altxatu. ES 390. Garaitzeko etsai hori, eta bertze etsai zure kontra altxatu diren guziak. He Gudu 100.
Adimenduaren edo arrazoiñaren kontra altxatzen diren instant berean. Ib. 82. Ezi bestela aragia ezpiritiaren
kuntre altxa litezü. Mst III 26, 4. Zugatik ainbeste ejerzitu gerra bizietan altxatu, ta ainbeste eriotza izan ziran?
Cb Eg II 140 (Dv LEd 250 hanbat armada altxatu dira). Gure Eskal-hizkuntzaren abokat naiz agurtzen, /
Ziburu, Donibandarren egun kontra altxatzen (L, 1765). RIEV 1923, 153. Bat egin izan zen denboraz
Absalonekin, altxatu izan zenean bere aitaren kontra. Lg I 318s. Altxatuko dire borthitzki Laphurdiko herriei eta
partikularrei bere onthasunentzat berrirozki pagarazten diotzoten dretxuen kontra. Revol 111.
(ss. XIX-XX). Itzal horren kontra gerlan / Kokin guziak armetan / Ziren bazter guzietan / Altxatu ordu danik.
Monho 64. Eskandala izigarri, / Debotak dire altxatu, / Bardotzen eliza berria / Behar zutela fundatu! Ib. 44.
Eta aren Majestadearen kontra altxatu, eta beraren [...] gorrotoan erori. Gco II 9. Nausi botheretsu haren
kontra altxatzea. Dh 135. Altxako dira jendeak jendeen, erreñuak erreñuen kontra. AA III 474. Kainek, bere
anaiaren kontra altxatu, eta Abel il zuen. Lard 6. Kantabria altxatu, ez nahi nausirik; / Munduaren ikharan ilkhi
etxetarik. Hb Esk 31. Altxatu zaizko kontra handi eta ttipiak. Hb Egia 146s. Ire kontra altxatua zegokan Jainko
asarratuaren besoari eutsitzen. Aran SIgn 72. Badaki jo duela armada berriaren altxatzeko orenak. Laph 122.
Au desobeditzea ezezik, Espiritu Santuaren kontra altxatzea ere da. Arr May 104. Erregeren nahia baldin hala
ba zen, / Miliunka zitian gizonak alxatzen, / Harmak har-arazten. Elzb Po 214. Bada Jenerala juan bazan ere
emendik gauza konponzera, ez bire zan atrebitu arrimatzera zeren jende gutxi zuan altxa ziranenzat. CartAnd
381. Aitarren-seme altza bear gara danok, agiñak erakutsi bear deutsaguz arrotzari. Ag AL 125. Alferretan
altxatu ziren etsaiak bazter guzietarik, haren suntsitzeko. CatJauf 30. Gosearen errabiak erakharri du jendea...
altxatzerat eta misioneko atherbe mota guzietakori su ematerat. Prop 1911, 6 (ap. DRA). Jaungoikoaren aurrezaurre
altxa ziralako, inpernura amilduak izan ziran gogo utsak dira diabruak. KIkG 13 (KIkV 21 jagi). Alare,
negu artan bertan --Abenduan-- altxa ziran berriz ere kataluñiarrak eta euskaldunak. Or SCruz 23. Zure kontra
zauzkitzu altxatu harmetan. Etcham 56. Donostian lendabizi militarrak altxatu ziran. Salav 52.
v. tbn. Gç 85. Ch III 23, 5. Brtc 90. Jaur 126. Elsb Fram 115. Jnn SBi 76. Zerb IxtS 41. Bilbao IpuiB 208 (-(r)en
kontra). Altxa: Goñi 103. Altzatu: Arti Tobera 265 (-(r)en kontra).
Alzarse (a favor de). Sathan gaixtoak diotsa gero Aingeruari / Arimaren faborera griñaz altxatuari: /
Hunen gaiñera hedatu uste uke eskua / Ni saihetsean nauela xoro Spiritua? EZ Man I 54. Hanbat lekhuko ageri
ziren haren inozentziaren alde altxatzen zirenak. Lg II 269. Eskal-Herri guzia, etsaia inguru, altxatu bere alde,
emateko buru. Hb Esk 50. Konstantin enperadorea atheratu eta altxatu zenean giristinoen alde [...]. Jnn SBi
127. Ekadoi edo juezak alkargana batu baño lenago, altxatu emen zan plazako jende guzia deadarrez. Muj PAm
25.
Levantarse, surgir (un viento, tormenta, temporal...); surgir, producir(se), suscitar (un alboroto, revuelta,
disputa...). Eta huná, tormenta handi bat altxa zedin itsasoan. Lç Mt 8, 24 (TB alxatu zen betbetan tenpesta,
SalabBN altxatu zen [...] tenpesta bat; Ip jaiki, Echn goratu). Orduan altxa zedin haize buhunba handi bat. Lç
Mc 4, 37. Demetriusek sedizione altxatzen. Lç Act 19, tít. (cf. Act 21, 38 sedizione bat biztu duana). Altxa zedin
bada kestione bat Ioanesen diszipuluetarik Iuduekin purifikazioneaz. "Il y eut une question". Lç Io 3, 25 (TB
izan zen leia bat alxatua). Ezen eriden diagu gizon pestilenzioso haur sedizione altxatzen drauela Iudu guziei
mundu orotan. Lç Act 24, 5 (He truble ematen daroena, TB asaldura pizten duena). Tormenta alxatzean
othoitza. Harb 403. Lauda zazue tormentak / Zuek gisa berean, / Zein altxatzen baitzarete / Hark [Iaunak] nahi
duenean. EZ Eliç 192. Badarik ere erne egon behar da beregainki tentamendua alxatzen denean. SP Imit I 13, 5
(Ch tentazionearen hastean). Zeren hainitz gogoramendu alxatu dira ene baitan eta beldur handiek bilhakatzen
dute ene arima. SP Imit III 23, 3. Alxatzen dituen bueltak eta eragintzak gatik ezta nihoiz ere gelditu behar
gure Iesus maitearen gorputz preziosaren hartzetik. "Insultus eius & commotiones quas suscitat". SP Imit IV 10,
2. Naski, Philothe maitea, bizitzeko ganbiatze hunetan hainitz gogorapen alxatuko da zure barrenean. SP Phil
430 (He 435 hainitz altaramendu altxatuko zaizkitzu zure barnean). Iakin ezazu tentazione xoil handirik alxatzen
dela idortasunen eta agorteen artean. Ib. 497. Ezen nola hiri edo herri batetakoen artean alxatzen diren guduek
eta kontrakotasunek hura osoki galtzen baitute [...]. Ib. 461. Othoitzik egiten ezpaduk, / Tromenta duk altxatuko.
Gç 139. Munduko gure faltek tie / Hemen altxatzen haizeak, / Eta gure plazer lizunek / Su-elementen aireak. Ib.
161. Ezdeus gatik altxatzen dire hauzi ahalkagarriak. Ch III 3, 3. Baldiñ bizio hori zure baitan altxatzen bada
[...]. He Gudu 86. Haizea aphur bat altxatzearekin, hasi zen izitzen eta ondoratzen. Lg II 164. Eta Ejipto guzian
altxatuko da, sekulan izan eta izango ere ez dan bezalako iskanbilla. Lard 71. Hortan berri-berritan hor dute
disputa altxatzen; / Baietzka, ezetzka hek horla zirelarik berotzen [...]. Gy 147. Bi xoriek liskar hor altxatzen
dute. "Entre les deux oiseaux il arriva querelle". Ib. 311. Batetan altxatu zan ekaitz izugarri bat. Bv AsL 84.
Horra nun altxatzen den / kalerna bat gaitza; / Hedoi itsusi batzu / airean dabiltza. Zby RIEV 1908, 771.
Orduan altxatu zen santuaren biotzian sentimentu berri bat. Bv AsL 37. Bainan kolpez altxatzen da / Furian
zirimola, / Untzia kostara doha / Bazterka dabilala. Arb Igand 158. Duela sei edo zazpi urte agertu zen Parisen
liburu bat, izigarriko haroa Frantzia guzian altxatu zuena. HU Aurp 59. Panamako kalapita hori guzia ere
harek altxatua da. Ib. 60. Kontseilu zuhur zenbeit emanik beraz jaun Apezpikuak, gaitzitu bertzeri, edo alegia
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1152