A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Chipre ugartera. Ib. 212. Antxe beragaz pikea altzaurik uluka asten da: / Ea mutillak ez itxi armai amatetan. AB
AmaE 187. Zegoen lekutik altxa, konfesore bat billatu, eta [...]. Arr May 71. Altxatu zuen ezkerraz bigarren
basoa. Elzb PAd 33. Ahal nuen bezala altxaturik etzina nindagon lekhutik, guan ninduan etxera. Ib. 51. Erori
garenean / Gaituzu altxatzen. Zby RIEV 1908, 294 (209 alxatu). Herri eta jende aberatsek eginen ahal dute
oraikotik emaitza ederrik, gure pilotako ohorea alxatu nahi duten muthikoeri. Ib. 87. Altxa bedi aguro! Alz
STFer 134. Behar duta besoa altxatu, zin egiteko? HU Zez 56. Diote gizon hori apaldanik altxatu zela: larruapaintzaile
baten semea, bere lanetik zenbeit sos bakar irabaziz bizi izana eta argitua. HU Aurp 77s.
(s. XX). Ni altxako nintzake pozik, baña kalluak miñ ematen dirate. Iraola 21 (83 altxatu). Eta gero, ohartu
zireia uhin heier? Ehun metratik ehun metrara, bizpahiru altxatzen ziren batean, kukurusta gora. JE Ber 79.
Altzaixu ankea gora, ia txixik egiten dozun. Kk Ab I 22. Martxuaren amabostian / egin giñaden jokatu, / amabost
arruako arria / zeñek geiago altxatu. EusJok 38 (54 altxa). [Lur-txoriak] gora ta gora aidean altxatuz joaten
diralako. Inza Azalp 119. Bainan, den mendrenik kexatu gabe, altxatu zen polliki. Barb Sup 38. Besoak altxatuz
oiu egiten zigun ito itoan. Or Mi 128 (SCruz 77 altxa). Lurrera erori ziñan, / aiton zar batek laundu ez bazizun /
altxako ere etziñan. In Tx B II 217. Puska ezin altxarik / giñadela ari. Tx B III 132 (I 149 altxatu). Gau eta egun
nere buruan / bueltaka dabilt euskera, [...] altxa gogotik, kuidado gabe, / gu zure kontra ez gera, / lenago maite
izan zaitugu / ta oraiñ ez guaz uztera. Tx B I 253. Bururik altxatu gabe ari dira lanhari lotuak goiz guzia,
lehiatsuki. Zub 98. Apaiza agertzerakoan, ama semeak altxatu dira Alz Ram 24 (Burr 35 altxa). Ukabilla
altxiaz. Alz Burr 29. Eskua altxata! Ldi IL 84. Arraiotan! aulki urdiña ez ikusten noizean-bein altxata ez bada...
Ib. 20. Etxe-zokoan ezin oiña-altxaz / aitona damuz geldia... / Bihotza altxatuz odeia zula, / ain baitu fede bizia.
Or Eus 259 (Tormes 57 altzau). Enetxo maitea, / altxatu zaitea! SMitx Aranz 219. Usoak, ugazamaren arpegiari
tankera artzearren altxa zittun ostera begiak. Etxde AlosT 29. Etxe errentak altxatzen badira ere berea
jasotzerik ez. Ugalde Iltz 57. Apaiza altzatu zen berehala hasarrez. Arti MaldanB 209. Noizean behin, leiho
bateko gortina, pizka bat altzatzen da. Arti Tobera 268. Askotan asi zera baña porrot egin dezu, altxa ta erori.
Nai ta ezin. MAtx Gazt 96. Espaldak altxatua, ostatuan sartzen da. Larz Iru 146. Baten belak altxatuz, bestean
apalduz, untzia joan zadin edo lasterrago edo emekiago. Ardoy SFran 245. Zure ganik hartu dut / egun nik
ordena / kantu-lana altxatzeko / ahalik gorena. Mattin 40. Moxkorra heltzian etxeat / erortzen bazira, / andriak
altxatu faltan / hantxet hilen zira. Xa EzinB 99. Sillatik altxa ta maiera abitu omen zan. Uzt Sas 340.
Illunabarrerako / lairik ezin altxa, / gaurko aldian zegon / bizimodu latza. Ib. 96. Dena dela, han altxa zitzaigun
Txillardegi. Laburki eta funtsez adierazi zigun ez zuela ontzat hartzen sarituaren iritzia, baita zergatik ez zuen
hartzen ere. MIH 296. Nazioarteko mailaraino altxatu zuen. MEIG VIII 85. Eskubide osoa baitute kopeta
altxatzeko. MEIG VI 144.
v. tbn. Harb 76. Tt Arima 85. Mst III 23, 5. Brtc 216. LE Kop 49. MarIl 107. Bordel 46. Gy 321. Ur BulaG 504
(BulaAl 2 altzau). ChantP 190. CatS 104. Elsb Fram 94 (146 alxatu). Jnn SBi 39. Lap 36s (V 20). Ip Hil 121
(188 alxatü). Arb Igand 153. Legaz 19.Ox 163. CatJauf 56. Const 21. Etcham 218. TAg Uzt 286. Iratz 119. Zerb
IxtS 9. Izeta DirG 75. Vill Jaink 155. And AUzta 123. JEtchep 80. Salav 17 (53 altxa). Alxatu: Volt 184. Hm
182. In Hm 169-170. CatLan 33. He Gudu 69. Arch Fab 129. Balad 261. Altxau: Bilbao IpuiB 110. Altxa: Zab
Gabon 49. Goñi 31 (39 altxatu). Ill Pill 10 (con aux. no indicativo). Mok 22. ABar Goi 45. EArzdi in Kk Ab II 6.
Lek SClar 141. Txill Let 133. Anab Aprika 48. Basarri 105. Lab SuEm 208. Berron Kijote 210. Altzau: Altuna
49. SM Zirik 90. Altza: BEnb NereA 28 (con aux. no indic.). Alzete-: Cb CatV 30.
(Part. en función de adj.). Elevado (tanto en el sentido físico como en el moral, intelectual, etc.). "Alxatua,
élevé" Ht VocGr. "Roma, altxatua, gorá" Lç Decl Mm 4v. "Ioram, altxatua" Ib. 4r. "Empinado, jasoa, altxatua,
goratua" Lar. v. LUR ALTXATU. Alfer ihesi egiten zuten mendi gañera / Edo ezperen alzifre altxatuenenera.
EZ Man I 95. Ohigabeko gauzen hain nahitze gorak eta alxatuak hagitz dira suiet lilluramenduetara. SP Phil
188 (He 190 igan nahizko irritsak eta lehiak). Ezta deus ere zeruan, ez lurrean eztiagorik, eta borthitzagorik
amudioa baiño, deus ere altxatuagorik, edo hedatuagorik, [...] hura baiño. Ch III 5, 3. Hain saindua, hain
garbia, hain altxatua den errelijione bat. Lg II 150. Ez ahal da berriz dignitate altxatuagorik nola izatea [...]. Ib.
125. Misteriorik ilhunenen eta egiarik altxatueneen ezagutzeko dohain miragarria. Ib. 298. Behar gindiela eman
Katixima bat, zointan Errelijioneko lehen prinzipuak izen ziten explikatiak manera laño eta arrunt batez [...] eta
zointan Jinkuak ispiritu altxatiago bat eman deenek ideren zezaten halaber nontik edifika bere buriak. CatLan 3.
Segurako Erri ta Zegamakoan igarotzen da bere prozesioarekin Idiazabalko Alkatea zigor altxatua eskuan
dabela. Izt C 502. Taula pisu altxatuak / Doiean xotx batek airean dauzkanak. Gy 248 (ref. a las trampas para
ratones). Gurutzia goora atxikia beso altxatiez, eta arrosarioa kantatzen ozenki, apezaren otoitza errepikatzen.
Zub 78. [Horra nun] saltzen dituen bere ardiak, amets ez zitzaken salneurri altxatuenetan. Ib. 65. Zaletasun
orren gain gizonak asmo altxiagoak ta iraunkorragoak jartzen ditulako. ABar Goi 26.
(VocBN, H). Alzarse, levantarse, sublevarse (contra). "Se soulever, s'insurger, soulevé, insurgé" VocBN. "Se
lever, se soulever. Herria altxatua da, le pays est soulevé" H. Ezen altxaturen da nazionea nazionearen
kontra eta resumá resumaren kontra. Lç Mt 24, 7 (He, SalabBN altxatu, TB alxatu). Ez gaitezela bada
deskonforta, mundu guzia bere bothere eta indar ororekin gure kontra altxatua ikus genezan orduan ere. Lç Adv
** 7r. Bañan Iainkoaren kontra ezta behar altxatu. EZ Man I 126. Nahiz altxa dakiela / Ezkutari bakharra / Edo
ezperen jendetsu / Prinzearen armada, / Baten bezain kontra / sendo hañitzen duk besoa. Ib. 45. Gurekin izan
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1151