A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
behar du (L, 1765). RIEV 1923, 155.
Provocar, suscitar. Hau zen presondegian ezarria hirian altxarazi izan zuen sedizione batengatik. He Lc 23,
19. Eta noizetere zenbeit mobimendu altxaarazi baitute zure sensuetan, berehala zure arrazoiñaren indar guziak
enplegatu behar ditutzu hauk berriz urhuntzeko eta ithotzeko. He Gudu 84 (v. otro ej. en la misma pág.). Zeren
sensuek gure bihotzean altxa]ra[-ranzten dituzten mobimendu gaxtoek, traiñatzen bezala baitgaituzte, atseginak
eta plazera itsutuki maitatzera. Ib. 127. Berehala ikhusi behar da, ea hura altxa-arazi duen kausa barnekoa ala
kanpokoa den. Ib. 113. Altxarazi zuen haize handi bat, emeki-emeki bazter guziak xukatu zituena. Lg I 32. Ordu
gaixtoan nere bekhatuaz altxarazi dut zure hasarrea. Dv LEd 205.
Jainkoak bere Eliza sainduan, altxarazi ditu gizon handi batzu heresien bentzuteko. Arb Joannes Batista Bizia
pról. (ap. DRA).
Hacer erigir, construir. Beren jainko faltsoari aldare bat altxarazi zioten. Zerb IxtS 65.
2. Hacer coger (preso), hacer apresar v. altxatu (2). Altxarazi zuen preso, eta manatu zuen ez ziozotela
eman ogia eta ura baizik. Lg I 360. Herri hetako erregek altxarazi zuen Sara, eta erakharri bere palaziorat. Ib.
56. Herodiasek zer nahi erran eta egin zezan, Herode ezin debeka zitekeien ohoratzetik berak preso altxarazia.
Lg II 160. Giristino guzien preso altxarazten eta hilarazten. Jnn SBi 127.
1 altxari. "Levantador" Lar. Zaku altxari (Leveurs de sacs au palan). Hoja anunciadora de un festival de
"force basque". Saint Palais, 1967.
2 altxari. Tesoro. v. altxor. Giltza dizditsuz idekitzen du altxariak dauzkan kutxa [...] ta an aurkitzen ditu
bere ondasuntxoak: lerengoz Yauna artu zuneko buruntza. 'Son trousseau'. Or Mi 98. 'Aitaren' batekin, nik ango
maitagarri guziak uxatuko, Izartxo; eta bertako urre ta altxari guziak neretzat artuko. Eston Iz 44.
altxarin. "Altxarhin (Sc), pan mal fermentado" A. v. altxapehar.
altxarrastelu (G, AN, L; arrazt- B), altxa-arrastelu (L, B; H), altxarrestelu (Dv), altzarrastalo. Ref.: A
(altxarrastelu, altxa-arrastelu); Izeta BHizt2 (altxarraztelu). Rastro, rastrillo. "Fourche d'étable" Dv.
"Instrument d'agriculture à relever fumier, débris" H. "Rastro, instrumento de labranza" A. "Rastro, instrumento
de hierro para extender abonos" Ib. "Horca. Altxarrazteluakin edatu dugu ongarrie belaian" Izeta BHizt2. Sail
ebakiak harrotzen dira maiz, arin-arina altxa-arrasteluaz, eta barraiatu gabe bazterretara. Dv Lab 96. Atso
sorgiñ au barrendik zerbait / egiten danian busti, / aiton iltzera abiatzen da / altzarrastalo ta guzti. Telleri-Txiki
in Tx B III 34. Ta jenio txarra izan bear zun, oso txarra, ta Pontxiori altzarrastalua sartu, eta Txirritak eta
Telleri-Txikik jakin ori. A. Zavala ib. 34.
altxarri. v. altxagarri.
altxasagar (L-sar, BN-baig ap. A; Hb ap. Lh, Dv), altxagar (AN-5vill ap. A). Manzanas que se conservan.
"Pomme qui se conserve en hiver" Dv. v. gordesagar.
altxatasun, altxatarzun, altxatutarzun. Carácter de oculto. Manifestatu daiztazud zure xakintarzunaren
sekreto eta altxatarzuna (R-vid). "Lo arcano y lo oculto de tu saber" (Ps 50, 8). Bon OOV III 427 (Sal
altxatutarzuna; Ae estalitasuna).
altxategi. 1. Colegio, escuela. Cf. altxatu (3). Altxategi ezin erran bezain on hartarik ilkhi ziren neskatxa
prestuenetarik bat. Birjin 433.
2. altxatei. Guardarropa. [Hoteleko zerbitzariak] nahi baizauzkidan otharre makhilak eskutik kendu,
altxateian ezartzeko. GH 1959, 309.
altxatoki. Astillero, percha en que se pone la lanza. Etxeko-seme bat: lantza altxa-tokian, adarga zaar,
zaldi igar ta erbi-zakur dun oietakoa. "De los de lanza en astillero". Berron Kijote 31.
altxatu (G, AN-gip-larr-5vill, L, BN, Sal, S; SP, Urt I 28, Lar, VocS 134, Añ, VocBN, Gèze, Dv, H; -lx- Ht
VocGr, Arch VocGr), altxa (G-bet; Deen I 465, Lar), ailtxatu, altzatu (V (-au), G; Lar, Añ, H (V, G)), altza (V,
G, AN; Lar). Ref.: A (altxa, altza, altzatu); AtSac 43; EI 352; Echaide Nav 283; AtBou 361; Holmer ApuntV
(altzadu); EAEL 32; Gte Erd 21; Elexp Berg (altzau).
Tr. Altxa y altza, con auxiliar de indicativo, son exclusivamente occidentales (alternando con la forma en -tu),
frente al septentrional y alto-navarro altxatu (sólo hay altxa, como part. en función de adjetivo, en un ej. de
Lizarraga de Elcano). Al Norte se documenta además alxatu en Voltoire, Mercy, Archu, TB y algunos ejs. de
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1149