A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
2. Reconfortante, que levanta el ánimo. v. BIHOTZ-ALTXAGARRI.
Tr. Documentado en autores septentrionales y en los meridionales Larramendi e Inza.
Zu zera anima erorien altxagarri ta konsolagarri. Lar ASJU 1975, 181. Eta onak Jaunaren eskuinetik /
altxagarri den begitartea. Kantikak 36 (ap. DRA). Eri bati, hitz altxagarri zonbait erran ondoan, eskua hartzen
dio, eta horra eria sendatua. Laph 213. Fede kontsolagarriak, gure bihotzen altxagarri, zer nahi den
gertakarietan, irakusten dauku zerua. Lap 22 (V 13). Otoitz egittea da gizonaren goragarri ta altxagarririk
aundiena. Inza Azalp 121. Goizaldetik arratserat etzait deus gogoratzen, / zure hitz altxagarria, zure agintza
baizen. Lf 'Hilen othoitza' (ap. DRA). Bat eder bezain bertzea itsusi. Bat altxagarri bezain bertzea aphalgarri.
SoEg Herr 14-12-1961 (ap. DRA). Sabai eta sotoen ontsa betetzeko esperantxa goxo eta altxagarria. JEtchep 46.
3. (Lar), altzagarri (V-gip ap. Etxba Eib y SM EiTec1). En gral., objeto utilizado para levantar. "Alzacuello,
[...] idunaren altxagarria" Lar. "Altzagarrixa, calzo. [...] Altzagarrixa jarrixozu mai orren anka errenari" Etxba
Eib. "Makiñia bardintzeko altzagarrixak biar" SM EiTec1 (donde se señala que sólo lo usa la gente mayor).
Eta billera zoragarri onen atsegiñerako Markesak ifini-erazo omen zeban Artza altxagarriakin lau oñen gañean
bera berez bizirik bazegoen bezalaixen. Izt C 192.
4. "Levadizo, (c.) jasokizuna, gorakizuna, altxagarria" Añ.
5. (El, lo) que puede ser criado (ref. a Jesucristo). Birjina obedienta! bozik gogoan darabillat Ejiptorat gan
behar izan zenduenean [...]. Baziñakien bide guzian Jainkoa zure gañean atzarriya egonen zela. [...] Ezen nola
bere begiak zarratuak iduk zetzaken zure eta karguz eman zarotzun altxagarri sakratuaren gañean? Mih 106.
6. (Lo) que hace prosperar. v. ETXE-ALTXAGARRI. --Ene ofizioa ez zauka zerbitzu on bat hanitz
eskualdun gazteentzat? --Zure ofizioa, Mentaberry jauna, batzuentzat altxagarri, eta bertzeentzat galgarri! Larz
Iru 142s (Lek altxagarri).
altxagarrigabe (Dv A), altxarrigabe (A, que cita a Dv). "Azyme" Dv. "Ázimo, pan sin levadura" A.
Purga ezazue bada altxagarri zaharra, orhe berri zaretentzát, altxagarri gabe zareten bezala. "Comme vous
êtes sans levain". Lç 1 Cor 5, 7 (He lebami gabeko ogi garbiak, TB alxagarri gabezko ogi garbi, IBe
legamigabeko bazko-ogi). Ophil altxarri-gabeak olioz gantzutuak. Dv Num 6, 15.
- ALTXAGARRIGABEKO, ALTXAGARRIRIK GABEKO, ALTXAGARRI GABEZKO. Eta altxagarri
gaberiko ogién bestako lehen egunean. Lç Mt 26, 17 (TB altxagarririk gabeko ogien lehen egunean, Leon
altxagarri-gabeko lehen egunean; He azimetako lehenbiziko egunean). Ogi altxagarri gabekoen bestá. Lç Mc
14, 1.
v. tbn. Alxagarri gabezko: TB 1 Cor 5, 8.
altxagarritu. v. EDARI ALTXAGARRITU.
altxagarriztatu. "Mettre le levain en une pâte" H.
altxagune. "(Sal, R-uzt), escondrijo" A.
altxairu-harri. "Altxairu-arri (B), piedra en que se apoyan las puertas rústicas" A.
altxaka. 1. Levantándo(se). Kalbarioko mendia gora badoa, erorka eta altxaka. Dih Maiatzeco 192 (ap.
DRA). Hautu hori esku-altxaka egin dute. Herr 28-11-1957 (ap. DRA).
2. (B, Sal, R-vid ap. A), altzaka (R ap. A). Escondiéndo(se). "1.º (B, R-vid), juego infantil, que consiste en
ocultar y descubrir objetos; 2.º (Sal), a escondidas" A. "Altxaka tostatan dra gore aurrak (R), nuestros niños se
recrean a esconderse". Ib. (s.v. altxatu). "Altzaka (R), a hurtadillas" Ib. v. altxatuka, altxaketan. Orduan
[otso] gaiztotxarra etxe-inguruan altxaka ibilli zan eta atzenean tellatu ganera yauzi zan. EEs 1924, 209.
altxakatu. "(Hb), mettre du levain" Lh.
altxaketan (AN-ulz, B). Ref.: A EY IV 278; Izeta BHizt2. "Llaman así al juego de 'a esconderse'" A EY IV
278. "Juego del escondite. Altxaketan ai dire" Izeta BHizt2. Cf. kukubikoka. v. altxapeka, altxaka, altxatuka.
altxaki. "Alumnus, hazkija, altxákija, bulharreko háurra, dithiko háurra" Urt I 550.
altxakidin. "(Hb), qui peut se lever" Lh.
1 altxakin. "(AN-gip), triguillo" Garbiz Lezo 305.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1146