A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
altxabe(a) (altxabea R). Ref.: A (altxabea, ager). 1. "(R-uzt), escondrijo" A. "Gore iriko etseak banak ageragerrean
[sic, por -ian] daude ta besteak ozkumean edo altxabean daude (R), [...] y las otras están ocultas" Ib.
(s.v. ager). Cf. altxapean. Axariek baitzie beren altxabiak eta zeruko abek abiak. Samper Mt 8, 20 (Lç, BiblE
zul(h)o, He, TB, Echn, Dv zil(h)oak, BOEanm 1292 lurruspe, SalabBN, EvL xiloak, Hual kamia, Ol oatzea).
Dana ori ez ote daukat Niretzat / nere altxabeetan zildaiz ostena? Ol Deut 32, 34 (BiblE neure artxibategian
ongi gordea). [Erleak] maiz lurpean zulatzen omen ditu altxabeak etxe beroa izateko. Ibiñ Virgil 108. Eurak,
gizonak alegia, lurpe sakonean aitzurtu altxabeetan oporrean bizi dira. Ib. 101.
2. (R-uzt ap. A). "2.º depósito, tesoro" A. v. altxabira.
- ALTXABEATIK. "Guk karen altxabeatik egin dugu egin-bearra, a escondidas de aquél hemos cumplido la
tarea" A.
- ALTXABEAZ ALTXABEA. "Ozkumez ozkume edo altxabeaz altxabea ebiltan dra aurrak, eskolara joan nai
ezteinean (R-uzt), [...] de escondrijo en escondrijo" A (s.v. ozkume).
altxabide. Medio para levantar el ánimo. Guk arimaren nahikunde hazkarraz erreberri detzazkegu gorputz
akhituaren indar eroriak; bainan arima gabeko aberek ez dute horrelako altxa-biderik. Arb Igand 73. Bertze
altxabide bat bada eritegian; hainitz abusagailu: josteta, atheratze, teatro. Herr 1-10-1959 (ap. DRA).
altxabili. v. altxalili.
altxabira (Sal ap. A). "Depósito, tesoro" A. Cf. VocNav: "Alchavira. Ahorro secreto: dinero que tiene alzado
(escondido) una persona y que ha ido ahorrando sin que los de su familia lo sepan. Es voz vasca. (Salazar)". v.
altxabe(a) (2).
altxada (Dv A). "Levée de troupes, la troupe levée. Zenbat altxada dire tropa hortan? combien y a-t-il de
levées dans ce corps?" Dv. "Leva de tropas" A. v. altxaldi (2).
altxadura (S), altxatura (S; -lx- Lecl). Ref.: A (altxatura); Lh (altxadüra); Lrq /alc#atüa/. 1. Levadura. v.
altxagarri. Gathuak altxatura ian. Hori erraiten da edozeinek bere on guzia irion duenean. "Le chat a mangé
le levain". O Pr 603.
2. Jactancia, presunción. Bihotzeko alxadurak [corregido en burfidiadurak] eta soberaniazko burupeak
egoitz detzadan gatik. SP Imit III 50, 4 (Leon harrokeria).
3. (Hb ap. Lh; -lx- Ht VocGr 352), altzadura (Lar). Alzadura. "Élévation" Ht VocGr. "(Hb), exhaussement"
Lh.
altxaera (Lar), altzaera (Lar, Añ). "Levantamiento", "alzadura" Lar. "Elevación" Lar y Añ.
altxafuego (G-azp), atxafuego (VocZeg 286), altxapero (G-azp). Ref.: Gketx Loiola (altxapero). Cohete.
"Altxapero, cohete. Altxaperoak botatzen asi dira. Tiene, que yo sepa, por variantes: etxapero, etxafuego,
altxafuego" Gketx Loiola. Cf. VocNav: "Alcháfero. Nombre que dan al cohete. [...] (Regata)". Gabaz zortzi
amabiko ziziku (altxa-fuego) botatzeko. J. B. Ayerbe EEs 1912, 50. v. etxafuego.
altxaga. v. altzaga.
altxagar. v. altxasagar.
altxagarri (L, BN-mix-baig; SP, Lar, VocBN, Dv, H), altxarri (A), altxaarri. Ref.: A; CEEN 1969, 141. 1.
Levadura. "Levain" SP. v. orantza, legami, altxaturazi. Konparatu da zeruetako resumá altxagarriarekin,
zein emazte batek harturik hirur neurri irinen barnean gorde ukhan baitu, guzia altxa dadin arterano. Lç Mt 13,
33 (SalabBN, Leon altxagarri). Eztakizue ezen altxagarri guti batek orhe guzia altxa eraziten duela? Lç 1 Cor 5,
6. Orduan aditu zuten, etzaroela erran begira zutela ogi altxagarritik, bainan bai Pharisauen eta Saduzearren
erakhaspenetarik. HeH Mt 16, 12 (BOEanm 1310 oranzetik, Ur legamitik, Echn orantzatik, Hual orantz izartan
denaz, Ol ogi-orantzatik). Zerekin erkhatuko duket Iainkoaren erresuma? Bardin daiteke altxagarriarekin. HeH
Lc 13, 21. Hargatik besta egin dezagun, ez altxagarri zaharrarekin, ez eta maltzurkeria eta tzarkeriako
altxagarriarekin, bainan zintasuneko eta egiako airisekin. Dv 1 Cor 5, 8 (TB alxagarri). Altxagarri guti batek
mintzen du orhe guzia. Dv Gal 5, 9. Yesusek orantza (lemamia, altxagarria) aipatzean, Apostoluak oartzen dira
eztutela ogirik ekarri. Ir YKBiz 235n. Behin, labearen pizteko bezpera-arratsean, ama ohartu zen altxagarria
zaharra zuela. JEtchep 36.
v. tbn. Altxaarri: GAlm 1937, 87 (ap. DRA).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1145