A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
altun. v. ahaldun.
altura (V-gip ap. Elexp Berg; h- Urt I 545). Tr. Es frecuente h- en autores septentrionales. 1. Altura (física).
"Altitudo" Urt I 545. v. altuera, goibehe. Baxadu neben neure begiok / zeruko altureanik. Lazarraga (B)
1199rb. O zeñ altura andia dan au! Baña begira ondo, burua zorabiatu ta erorteko zer peligroan zauten. Altura
andian zegoen deabrua beste aingeruakin. Baña Jainkoak eman ziozkan fabore ta erregalo geiegiaz gaizki bere
naiez usatu, ta bea jo zuen, ta galdu zan. Cb Eg II 6. Halturan eskax dire gizon gehienak, / Eta guti aphaintzen
dituzte errainak. Hb Esk 75. Luzean amabost kana, zabalean sei, eta goibe edo alturan bost zituen. Lard 82.
Setingo zurez egindako mai bat, goibe edo alturan kana bat, luzean kana-erdia, eta zabalean beste kana-erdia
zana. Ib. 83. Zeñak idukiko dituen luzeeran bost beso, eta beste ainbeste zabaleran, au da, laukia, eta iru beso
alturan. Ur Ex 27, 1 (Dv hirur beso gora). Eta aren luzetasuna, eta altura, eta zabaltasuna igualak dire. Echn
Apoc 21, 16. Eliz-kalian eman ziguten / eskallera bat galanta, / entero labur zan ura ere / aren alturan parata.
Noe 18. Graduak ola irabaziyaz / altura nai zuten iyo; / beren buruak azaldutzera / juanak ziran propiyo, /
danak batera salduta ere / duro bat eztue baliyo. Tx B I 181. Altura aundikoa ta lur gosea bada, baso-piñua oso
ona bertarako. Munita 80. Haltura haundiko arbola baten pean. Arti MaldanB 195. Lazkaok ere altura badu, /
bañan Aizarnak geiago. Uzt Noiz 69. Mendi ori zer dan ez lezake esan / bertsolari baten itzak; / altura pixka bat
ere badu. Uzt Sas 287. Badakizu, altura aundia dago an da bildur bear elurrarekin. Ib. 353.
v. tbn. AB AmaE 300. EusJok 53. Gand Elorri 148.
2. Altura del sol sobre el horizonte. Jakiteko duzu liburu hunetan konprenitzen direla arrutak, lekoak,
zundak eta marea kontubak eta entradak, ezagutzak, halturak, halanola, Lebantekoak, Espaiñakoak [...]. INav 3.
3. (En la expr. nortesuko haltura 'altura de polo'). Eta fazoin huntan kausituko duzula zure lekhuko
nortesuko gradizionea, edo haltura. INav 146
4. (En las exprs. -ko haltura eraman, -(r)en halturarat joan... 'ir a la altura de' (tomando como ref., en
navegación, un punto de la costa)). Iakiteko duzu nahibaduzu ioan Lormetik Bristolat untzi handiarekin,
hartzazu marea ona eta Mineutko haltura eramazu Lorme xumearen erditik. "Prends bonne marée & lève l'alture
de Mineut par le milieu de l'Orme petite". INav 78. Iakiteko duzu nahi baduzu Ioan Mineuten
halturarat suesteko parterat noroestetik bezala karrosaren erditik eta erabilliko duzu zunda eta [...]. "Sachez
que si tu veux aller voltigant à l'alture de Mineut, iras devers suest comme de noroest". Ib. 78.
5. Altura, excelencia, mérito, valor. Orregatik, nere jaunak, zuetatik bat ejerzizio santuetan irabaztea, ta
zuen altura miragarrian Jainkoarentzat seguratzea. Cb Eg II 7. Eldu zirian ontasunaren altura andira Noe,
Abraan, Isaak, Jakob, ta beste asko. fB Ic III 323. Giristinotasunak hetan du haltura; / Ez dute bizi nahi abren
arabera. Hb Esk 89. Nihork ezdu munduan Eskaldun adina [...] Populu zaharrena, hari ohorea; / Ez da haren
halturan nihongo yendea. Ib. 7. Beraz giristino, yudu eta bertze guziek bisaiaren erdian Yainkoak ezarria dugun
haltura [= 'prominencia'], Piarres Adamek negurri gaitzekoa zuen. Elzb PAd 8. Guztiok gaude haltura berean,
guztiok gara anai. Arti Tobera 264.
6. Alta mar. Itxasandirik, itxasandirik, izaten badot / alturan nago geldirik. DurPl 74. Orain nua kantatzen /
neure bizitzia, marineru bat naiz ta / dakidan guztia / Kaistik [sic] alturara / itxas zabalian / nola nabillan a
remo / txalupan ganian. Ib. 74.
- ALTURA HARTU. Calcular la altura del sol sobre el horizonte para determinar la posición del navío.
Pillotuaren othoitzak. [...] Arruta ematean. [...] Haltura hartzean. [...] Karta miratzean. EZ Man II 133. Arren
bada zuk indazu eskatzen natzaitzuna, / Zeiñ baita grazia, ungi hartzekotzat haltura. Ib. 133. Eta baldin harzen
baduzu haltura marxoaren 20etik eta setemeren 22año, nola iguzkia liñaz haltoago edo norteko bandan baita,
denbora hartan haltura baleztrillas harzen badugu [...]. INav 145s (v. tbn. 146).
altutasun, haltotasun (Urt I 545). Altura. "Altitudo, goratasuna, haunditasuna, haltotásuna" Urt I 545. v.
altuera, goratasun, goibehe. Arkaren luzetasuna izango duk hirur ehun beso; haren zabaltasuna berrogoi ta
hamar beso, eta haren haltotasuna hogoi ta hamar beso. Urt Gen 6, 15. Orrek zedukan altutasuna / nunbait ezin
eramanda, / naparrutarrak laister ziraden / desapiua eman da, / ango onenari garbitu zion / Tolosaraño juanda.
EusJok 142.
altutu (V-gip ap. Elexp Berg). Hacer(se) alto. v. altatu.
altx. v. haltz.
altxa, altza (Lar). "Alzadura" Lar. v. altxatze, altxadura.
altxa. v. altxatu.
altxa-arrastelu. v. altxarrastelu.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1144