A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
altsikatu, altzikatu (V-arr-oroz-m ap. A). 1. "Deshilacharse la ropa" A.
2. altzikatu (V-ple-arr ap. A), altxikatu (V-ple-arr ap. A). "Dar un tajo a las castañas para que cuezan mejor"
A.
altsiki. "Lechino, clavo de hilas, alsikia" Lar.
altsistu. v. alsistu.
altsitu, altzitu (V-ple-arr-oroz ap. A). 1. "Deshilacharse la ropa" A. Cf. altsiatu. (Uso fig.). Len bera
egoan tokian Rusia dago gaur; Rusiagaz alkartu da Prantzia, Alkartasun irukotxa (Triple Alianza) altzitu edo
zertzendu edo ilbizturik dago. Ezale 1897, 351b.
2. "Altzitu (V-ple), tajar las castañas, para evitar su explosión al asarlas" A.
altsitxo, alsitxu. Dim. de altsi. Ain zariala pobre, ain zagozala utsik, ze eztaukazula alsitxu bat bere zegaz
estaldu zeure billostasuna. Astar I 164. Bota begiz iru mutil gazte Jaungoikuaren bildurtijak su onen erdira;
bada ezteutse alsitxu baten bere garrak ukutuko. Astar II 289.
altsiztu (V-ger-arr-oroz ap. A). Dar un tajo a las castañas para que cuezcan mejor. v. altsikatu.
altsiztu. v. alsistu.
altso (A). Peldaño de piedra. v. harmaila.
altso. v. altxo.
altsu. v. ahaltsu.
haltsu. v. haltzu.
altsuma (H; -ls- G), altzuma (G-to), altxuma (G-to; -me G-goi), al(t)sume, altzama (AN-araq). Ref.: A (alsuma,
altzuma, altxuma, altxume); Satr VocP (altzama); Iz To (altzuma); Zt. Brote, vástago de una planta. "Drageon,
rejeton" H. "Vástago de árboles" A. Cf. VocNav: "Alzumo, retoño de los árboles (Tierra Estella)" (cf. tbn. ib.
arzume). v. kimu, 1 muskil.
Tr. Documentado en textos meridionales no vizcaínos.
Arbola makatza, eta onek botatzen dituan alsumak ez dira egokiak fruta gozoak emateko. AA I 41. Ekusten
dezu alsuma aek, batzuek daudela lore guziz ederrez beteak, besteak fruta gozoakin. Ib. 42. Agertuko dira zure
maiaren inguruan olibaren alsuma ederrak bezala. Ib. 563. Sustrai gaiztoen alsuma edo muskilak bezala. AA
CCErac (ed. 1900), 158 (ap. DRA, s.v. muskil). Maats luku (mordo) ederrak izateko, garai aundiyan altsumak
iñausi bear zaizte. Ayerb EEs 1912, 156. Edari zalearen umea azi txarrarekin eregindako landare erkiña
izan oi da; sustrai gutxiko altsuma koldarra. Id. ib. 1916, 33. Ernetutako begiak, udaberrian amar bat
zentimetroko altzuma emango du. EEs 1917, 35. Adar lodietatik egozten zituten beren altxuma kozkortsuak. Or
Mi 118. Eta aren zugatz-altxumak saskitaraka emanen dute igali. Ib. 142. Zure semeek badirudite olio-altxumak
/ Zure mai inguruan. Or Ps 127, 3 (MB 679 olio-kimu bezala). Ondotik bein ebaki ezkero, altsuma berri asko
eman oi ditu [arkaziak]. Munita 54 (131 altsume berri, 39 altsuma berri). Esango det baita ere
mendizai bati diotena: "Auntzak landarea dagon tokian, ez dakiela belarrik jaten, baizik landare alsume
berriak". Ib. 132. Uso zuria kutxara / itzuli doa altxuma mokoan. Gazt MusIx 193. Ez ditzazula burni erdoituz
altsumak zauritu. Ibiñ Virgil 88. Baita arbola-orpotik sortzen dan altxuma alperrarekin ori bera egin bazeneza
lur zabalera aldatuz. Ib. 83.
(Fig.). Guziak Elizaren aterbean sortu dira: Peru Abarka, [...] Auñamendiko Lorea [...]. Auek ere, geienok
beintzat, bonetepean izan dute muiña, ernemiña ta alsuma. RIEV 1907, 168. Ene seme, Kadmu zarreko altxuma
berriok! Zait Sof 57.
altsu-maltsu. Altsu-maltsu, denak berdintsu (B). Inza Eusk 1928 (II), 105.
altsumatu (-ls- Darric ap. DRA), altzumatu, altxumatu. Brotar, dar brotes. "Brotar. Alsumatzen dijua begi
untatik (Darric)" DRA. Cf. atxumatu. Txertatu ta gero erne, altzumatu ta landare biurtzen dan begia dalako,
begikoa esango diogu guk txertu-mota (txertu klase) oni. EEs 1917, 34. Jeseko kimua altxumatu da. Or MB 101.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1141