A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
altra. v. aldra.
altrastetu. Ir al traste. Bajezik aundiyena / eman biarrikan, / ortaraño altrastetu / ez naiz oraindikan.
Auspoa 140, 36.
haltsa (det.). Haltsa eta jatsa biak higoaltsu. "C'est jus vert ou vert jus: même chose". Hb GH 1929, 91.
altsai (G-nav ap. Ond Bac; -ls- AN ap. A Aq 1250 (AN)). Pastor. "Ganado, el que le guarda, alsaia" Aq
1250. "Azkue toma alsai de Araquistáin con el significado de 'pastor' y añade: 'Debe de ser alzai'. Pero
Lizarraga, hablando de la adoración de los pastores, les llama varias veces arzaiak y poco antes usa alsaiak" LE-
Fag. "Altsai: merino, cuidador de ganado en general" Ond Bac. Cf. ahartzain. Bota, bota [erritik] ordu
gaistoan maxter, altsai, nirabe kontulariak, nai bada izan bake ona ta ditxa errietan. (228). LE-Ir. Bazela etxola
bat, nora biltzen ziren aziendak ta alsáiak. LE-Fag. Geradela geienok munduan, ala nola aziendak arbolearen
pean daudenak, jan ta jan murruxkas janari botatzen diotena altsaiak arbole gañetik, baña ez oroitzen ere. Ib.
Altsaiak gañetik bitatzendióten janária. LE Urt ms. 92 v (en la ed. de 1846, 261 artzaiak).
haltsar (H (L, BN); -ls- SP A y Dv, Lar, H), altsarre, al(t)zar. 1. (Pl.). Entrañas, vísceras (tbn. fig.).
"Entrailles, viscères" Dv y H. v. 1 errai, barrunbe. Bezti zaitezte bada Iainkoaren elejitu, saindu eta maite
anzo, miserikordiazko halsarrez, [...] emetasunez, spiritu pazientez. "Entrailles de miséricorde". Lç Col 3, 12
(He urrikalmenduzko erraiez, Dv jauntzatzue barneko urrikalkortasuna). Etzarete hersiki habitatzen gutan;
baina enserratuak zarete zeuron halsarretan. Lç 2 Cor 6, 12. Eta bere burua egotzirik erditik leher egin ukhan
du, eta urratu izan dirade haren halsar guziak. Lç Act 1, 18. Othoizten zaitut Philotea [...] zure esparanza egiten
duen miserikordien halzarrez edo erraiez. He Phil 552 (SP 544 erraiez). Jesukristo gure Jauna berbera, zeñek
irten zuan bere Aita betikoaren sabeletik Maria Santisimiaren alsarraketan [?] gure izatea artzeko. Kortazar
Serm 151. Bildotsetik ez duzute ezertxo gordiñik, ez ta urtan egosirik ere yango; dana, burua, ankak eta
altsarreak, surtan erreta baizik. Ol Ex 12, 9 (Dv burua bere zango eta sabelekin, Ur burua bere oñakin eta
esteakin). Bizkaiko Iaunek, XIV-garren mendean Busturiko arkaitz batean bei-altzarrak uzten zituten euren
aurretiko Mariren opaz. JMB EG 1954 (11-12), 201. Altzar lurrun-iarioak azpil azaletan eskeintzen ditugunean.
Ibiñ Virgil 86 (90 altzar guriak).
2. (-ls- AN-ulz). Ref.: A Apend; Iz Ulz. Pulmón. "Alsárra, el pulmón que se mete en el embutido" Iz Ulz. v.
galtxar.
haltsargabetu. "Desentrañar, deserraitu, erraibagetu, halsargabetu" Lar.
haltsarke. "Txerri altsarkea, cochino en canal" Lar DVC 201.
haltsarki (H; alsarki Lar, Hb ap. Lh, H). Asadura, menudillos. "Asadura de animal" Lar. "Gras-double" H.
altsarre. v. haltsar.
altsi (V-ple-m-al; Lar, Añ, H (V, G)), altzi (V, G-goi), altxi (L). Ref.: Ezale 1897, 132a; A (altzi); Lh (altxi). 1.
"Hilacha", "mota" Lar y Añ. "Deshilachar, altsiak, litsak [...] egin" Lar. "Desmotar, quitar las motas al paño, [...]
altsiak oialari kendu" Ib. "Retacillos como peluza, (c.) altsiak, zatiak, puskak" Añ. "Oial edo soiñeko maiztuak
daukazan zertzenak, dindirriak dira. Zertzena ta dindirria (Lekeitio-aldean), ilbitza (Arratian), altzi (Araban,
Markiñan ta Txorierrin) [...]" Ezale 1897, 132a. "Effilure, fil qui se détache d'une étoile usée" H. "Hilacha" A.
"Effiloche , charpie" Lh. v. 1 lits.
Aldi berean etzeuden agertu gabe zoritxarreko altzarretan altzi zemakorrak ez eta odola ere oxiñetara iarion
gabe. "Tristibus aut extis fibrae apparere minaces". Ibiñ Virgil 79.
2. (H). Harapo, trapo viejo. v. 1 zatar, piltzar. Mañarira jatsi nitzan / sopia bezela / altzi sikurik bagarik /
burutik oñera. DurPl 55. Eta apur puska au iragoteko, prestadu deutsubezan alsi, txutxerija, eta autstrapu zatar
batzuk gaitik eregiko zara bestien gañera? Astar I 32. Bere etxalde baga, zer jan, eta jantzi eztaukala, alsiz
beterik, erdi billoxik. Astar II 128.
(En la expr. altsi (bat) eginik ibili 'andar hecho un harapo'). Eta orregaitik jaijegunian egiten ezpadogu
joste puskia, geu, eta geure etxekuak alsi eginik ibilli biar gara. Astar II 75. Naijago dabeela euren emazte,
euren seme alabak alsi bat eginik, eta munduko barregarri izan deitezan, euren diruba gitxitutia baño. Ib. 89s.
altsiatu. "Motear el paño, illaundu, altsiatu, pikortaz bete, edertu" Lar. Cf. altsikatu.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1140