A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
zuñek erakhartzen beikütü ogen edo desplazer egiten deikien gaizen kuntre borthizki bühürtzera. CatS 9.
altararazi (Urt III 340), aldararazi (SP). "Aldararazitzea, faire mettre en colère" SP. "Bilem alicui mouere,
nihor [...] altaratu, [...] altararazi, [...] altareragiñ, [...] nahasarazi" Urt III 340.
altaratu (Urt I 406, VocBN (-th-), H), alteratu (BN, S ap. Lh; Chaho, Hb ap. Lh), aldaratu (SP, H), altairetu (B
ap. Izeta BHizt2). 1. Turbar(se), alterar(se). "S'altérer de colère ou de frayeur" VocBN. "1. s'émouvoir, se
troubler, s'inquiéter, s'altérer [...]; 2. se soulever. Herri guzia altaratu da, tout le pays est soulevé, en tumulte" H.
"Denak altairetu ziren. Lizaso bertsolari ona da, ezta altairetzen" Izeta BHizt2. v. asaldatu. Tr. Propio de la
tradición septentrional (al Sur sólo lo hallamos en Lazarraga), desaparece a mediados del s. XIX. La forma
aldaratu sólo aparece en Pouvreau y alteratu en Dechepare, Tartas, Maister y Xarlem; Lazarraga empela
alteradu.
Alteradurik jasarten da / pueblo popularea. Lazarraga (B) 1159vb. Neska-berbea nenzuanean / txitxitez
alteradurik, / baxadu neben neure begiok. Ib. (B) 1199rb. Haizatzatzu urrun zeure / Begitarte saindutik / Zeren
baitzaituzte zeure / Altaratzen gozotik. EZ Eliç 301. Hierusalengo hiria / Hasi zen altaratzen; / Ea zer espantu
edo / Mirakullu handi zen. EZ Noel 89. Guztiz altaratu zien / hiriko nausiak: / zeren ematen zitzaizkon / hain
ohore handiak. Ib. 89. Bainan egiten badira desira eztuten bezala laster aldaratzen dira eta tristetzen. SP Imit I
14, 2. Bere gogora eztagoenak eta aldaratua denak hainitz suspitxa darabilla buruan. SP Imit II 3, 1. Deus
galdua gatik ezta aldaratzen, hitz gaitzez ezta haserretzen. SP Imit III 54, 3. Zenbat gaitzetan eta bekatutan
natzan eroririk, zenbatetan zapatzen, tintatzen, aldaratzen eta lizuntzen naizen. SP Imit IV 16, 1. Airiak edo
ohoiñek gure gorpitzak eta gure osagarriak eztitzen inkomoda edo altera. Tt Arima 10. Ene bihotza milletan zait
/ Egun oroz altaratzen; / Miñak milletan doblaturik, / Milletan naute transitzen. Gç 203. Zergatik altaratzen zare
zure xedetan heltzen ez zarenean? Ch I 22, 1 (SP asaldatzen, Mst nahasten). Ezen miseriazko haran hunetan
gerthatzen dire milla gaitz, zeiñek ene spiritua altaratzen, nahasten, eta ilhuntzen baitute. Ch III 21, 3. Iauna
altaratua naiz guzia, ene bihotzak eziñ kausi dezake sosegurik. Ib. 29, 1. Altaratzen da [ene arima] maiz ene
pasioneez garaitua izateko beldurrez. Ib. 50, 1. Hark sosegatzen du konzienzia altaratua. Ib. 52, 3. Hori aditurik
Herodes erregea altaratu izan zen. He Mt 2, 3 (TB trublatu, Dv asaldutan sarthu). Ahalik gehiena ihes egiñ
behar diote, bere bihotzeko bakea nahas edo altara diozoketen gauza guziei. He Gudu 150. Zure kuntre erran
datekian gaiza txipi batek, zeren tristetzen zütü? Handiago izan baliz ere, etzünükian izan behar alteratü. Mst III
57, 1. Arrazu horren enzütiak / odola ditadazüt alteratzen. Xarlem 236. Guziak Errege dire / Zeruko erresuman;
/ Ez dire beldur batere / Deusek altara detzan. Monho 102. Deusek ez ditu kexatzen / Ez sekulan altaratzen. Ib.
144. Gutaz atxikiko dituzten erasia gaxtoak, altaratu gabe, jasanaraziko dauzkiguna. Dh 249. Gorphutza flaka
eta osasuna altara dezaketen mortifikazione handirik. Ib. 70. Pazientzia bat ezin altaratua [...]. Jaur 363.
Cambiar, alterar. Zuk idazu, othoi, oso neure endelgamenduia, / alteratu gabetarik zure fede sainduian /
gauzen unsa egiteko neure azken finian. E 21. Galtzeko perillos dire hala nola bestimenta, hañitz denboraz
erabillirik ethentzen direnak: altaratuko eta ganbiatuko dire, kapa zahar ezin balia daiteken bat bezala. Gç 49.
2. Sentir (sed), sufrir (de sed). Cf. desalteratu. Abariziaren suiak errerik, haren egarriak alteraturik. Tt
Onsa 103.
- ALTARA ERAGIN, ALTARERAGIN. "Bilem alicui mouere, nihor [...] altaratu, [...] altararazi, [...]
altareragiñ, [...] nahasarazi" Urt III 340.
- EZIN ALTARATUZKO. Imperturbable. Ezen heriotzea desegiñen da, eta ezeztatuko, zure dohatsutasuna
eziñ altaratuzkoa izanen da, eta gozatuko zare grinarik gabe zeruko bozkario guziez. Ch III 47, 2 (SP ezin
ahituzkoa). Bethiereko bozkarioa, segurantza osoa, eta eztitasun eziñ altaratuzkoa! Ib. 48, 1 Noiz gozatuko naiz
[...] kanpoko bake deusek eziñ altaratuzko hartaz. Ib. 48, 3. Guri dagoku [...] bihotzeko orobatasun eta
berdintasun eziñ-altaratuzko bati atxekitzera. He Phil 476.
altaratzaile. "Afflictor" Urt I 409.
altarazio (Urt), altarazione (Urt), alterazio. 1. Alteración, desorden. "Commotio, trubléa, nahastúra, [...]
altaramendua, altarazioa, altarazionea, trublatzea" Urt V 469. v. altaramendu. Probetan ainbat diru /
diradez jokatu, / alterazio bage / galdua pagatu. / Iñok zer esanikan / ezin leike artu, / egin ezketizko / proba
akabatu. EusJok II 83.
2. alterazione. Sed. [Gizona] munduko honen itzalbian bizi da iagoiti bere pausia ediren bage eta
alterazionia freskatu gabe. Tt Onsa 103s.
altare (S ap. A). Carne de ijada. v. URDEKI-ALTAI (s.v. 1 urdeki). Eztügü nahi altharia / Ez eta ere
erdia. / Üsia gatik, legia gatik / Liberatako txinkorra (S). Igela 162.
altare. v. aldare.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1137