A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
omen dituk, eta ea ez denetz han egiten sos ederrik. Zub 109s. --Zeait mundutik yakiteko yautsi behar diauk
hunano. --Ba, altaa, hemen ere berri gutisko, Pettan. Ihizi solasik bezik eztuk orai. Ib. 74s.
(Sal, R ap. A; VocBN). "Conj. de regret ou de menace. Alta nahi zindien, or donc vous vouliez. Alta dolutuko
zauk, or donc tu t'en repentiras" VocBN. "Pues. Alta doluturen zaik (R), te aseguro que te ha de pesar. Alta, no,
zalaparta bat jotzen daunat, ezpadun egiten lan kori (Sal), pues, tú, te daré una bofetada si no haces ese trabajo"
A.
2. (BN-baig ap. Satr VocP; H, Lf Gram 93). Sin embargo. "Alta eztugu nihori egiten gaizkirik, cependant nous
ne faisons de mal à personne (chant. pop.)" H. "Alta, pourtant" Lf Gram 93. "Halta (conjunción adversativa).
Halta, etzuxun hala! pues, no era así (BN-baig)" Satr VocP. Egun ere badugu xedea xehekiago aipatzeko
harek egin lan tzarretarik zenbeit. Alta ez da, ez eder, ez laket [...] hartaz gaizki mintzatzea. HU Aurp 63.
Ixiltasunean iretsi ditu ardurenik egungo egunean gure erlijioneari buruz egiten dituzten jazarkunde
izengabeak! Alta bazuken zertaz mintza! Ib. 70. Hitz-eman eta hitz atxiki; alta ez errexki, hastean. HU Zez 37.
Artzain guti, artzainik bat ere ez, bere baitharik artzain on bilhakatu denik: [...]. Alta ez dira tontoak! JE Bur
192. Egun guziez eskolatik lekora, [...] han nintzan ene adineko bertze mutikoxka batzuekin. Alta ez baitezpada
esker ona egiten zaungulakotz Agerrek! Gizon kexua zen, [...] elhe gutirekilakoa. Ib. 58. Behin ere ez zen mera
edo alkate izendatua izan Migel Pocodinero. Alta heldu nahia zen, xarpa pollit hartara! Barb Sup 37. Edariez
oraino ez dut deus erranik, / Alta sei, zazpi trago baditut edanik! Ox 158. Ez ginitikan ez, ordian ibiltzen, hik
orai ditukan zapata eder horiek. Altaa, segur nuk ba orai ere ibil itekela goxoago eskalapoin eta galtza
motxekin. Zub 66. Bai, lo gaude, dohakabeak; alta nork daki gure zangoen azpian nolako leize izigarriak alha
diren, oro sufre eta su. Lf Murtuts 13. Aldera uzten dut, oraingoz, Jakintza ezkutua, hots, Magu, Kabalista eta
horrelakoen metafisikaren jarduna; alta ziur nago egia zerbait bil dezakegula metafisika hortan. Mde Pr 342.
Salaberri ikusi izan dutela Azkainen, [...] eta Harispe Getariakoari nausitzen. Alta pario gehienak Harispen alde
omen ziren ba! Zerb Azk 115. Etzuen estakururik pentsatu muntaren ez erosteko. Hitza hitz. Alta haren moltsak
etzuen holako beharrik. JEtchep 28. Iduritzen zitzaion oraino bizirik ikusten zuela hantxet [ardia]. Alta egia izan
behar dik, hila duk ardi hura. Luisek erranez geroz. Ib. 55. Zer den ahatik bizia! Duela sei urthe, barne huntan
berean ginen, jin berriak, hiru eskualdun gazte hein bertsukoak. Nola biziak elgarretarik urrundu gituen! Alta,
sei urthe, ez dira ba mende bat. Larz Iru 112. Etzira orduan bezain goxoa, / ez orduan bezain legun! / Alta
apezak ere predikuz / aski esplikatu zauzun. Xa in Mattin 98. Beraz zeruan ez dala diozu / nik behar dudan
lekua, / alta etzen ba izugarria / nik ein dudan bekatua. Mattin 131. Hameka urtetan deus guti egin dezake batek
etxean, den borondate hoberenarekin ere. Alta, nahiko nintzan orduan gizon bat izan. Xa Odol 29. Joan zen
beraz... eta etzuten hil. Alta egia ederrik entzun zuten! "Pourtant ils en entendirent, des vérités!". Ardoy SFran
194 (v. tbn. 181).
- ALTA BADA. a) (Conjunción continuativa). Mintzatzen nitzaien / segur printzeeri. / Alta bada: errege bati,
/ Bethi asea denari, [...] Egizkok asti-onean / Hik hire kondaira ederrak. / Baiña hoietaz miruak, / burla egiñen
baizen eztik. / Sabel gose denak / eztik beharririk. Gy 232. Bihar goiza gabe, herri guziak balakike; alta bada
holakoak eta halakoak jakinez geroz zer atzeman dudan, ez diagu bakerik, ez bizi onik. HU Zez 55. Mongongo
Dasanzaren jakitatea ez denetz laburxkoa, ni beldur. Altabada ez du eskuara ere milakoa. Egunaria 18-4-1962
(ap. DRA).
b) Sin embargo. "Alta (BN), id. alta bada, or, or donc. Iatekorik eztugu: alta bada gose gituzu, nous n'avons pas
de quoi manger; or, cependant, nous avons faim" H. "Alta bada, et pourtant" Lf Gram 393. [Haur heiek]
barne ona zuten eta larru ederra. Alta bada pereku eta maina guti zuten etxean, beharrez kanpo. Lanik aski
bazitzaioten burrasoei beren ume pizkorren haztea eta heztea. HU Zez 70 (v. tbn. 159). Hots, aldez edo moldez,
nehor gutik egin dioke ihes Platoni. Alta bada haren ahozko erakespenetik ez zaiku limarrik gelditu. Lf in Zait
Plat XIV. Juan zauku, Jaun Noblia, gure erretor goxo eta maitea. Altaba uste ginuen sekulakotz gurea zela. Herr
1-3-1962 (ap. DRA). Deneri ohore zitzaien josteta hortan baltsatzea. Alta bada bertsu-alde luzeak bazituen
gogoz ikasteko antzerkilari bakotxak. Lf in Casve SGrazi 9.
2 alta. Alta, de estatura elevada. v. altu (2). [Bi dama gazte] gorputz ederrak, alta ta liraiñ. Xe 318.
- ALTA EGON, JARRI (V-gip ap. Elexp Berg). "Alta egon. [...] Estar en celo la perra, la yegua, etc. Gure Pintto
alta dago. // Alta jarri. [...] Ponerse en celo" Elexp Berg. v. ALTAN EGON. Nere etxian beia susa da, /
txerria berriz irausi; / astua ere arrantzaz dago, / igeltzen ote dan asi. / Zakurra ere alta zegon da / joana degu
igesi. Noe 130.
- ALTA EMAN. Dar el alta (a un enfermo). Ara: ni Hospitaletik alta emonda bialdu ninduenien, eneukan
indarrik lanerako. Kk Ab II 58. Sendatu eta medikuak alta eman zidanean. Salav 75.
- ALTAN EGON, JARRI (V-gip ap. Etxba Eib y Elexp Berg). "Altan egon. Se dice de los animales que están en
la época de celo. Ataiko txakur emia altan dago, eta barruan lotu biarko dogu, la perra de la puerta está en celo"
Etxba Eib. "Altan jarri. Entrar en período de celo. Gure Argitxo, altan jarri da laugarren umegintzarako, nuestro
Argitxo ha entrado en celo para su cuarta criadera" Ib. v. ALTA EGON.
altaba. v. ALTA BADA (s.v. 1 alta).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1135