A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Burr 43. Oñetakoak geienean alpargata beltzak. Salav 33. Euria bazan, alpargatak lepoan jarri ta ortozik joaten
giñan elizperaiño; an alpargatak jantzi, ta meza entzutera. Elizatik urtendakoan, alpargatak erantzi ta lepora.
And AUzta 106. Apretak txiñalka. Ugalde Iltz 24.
v. tbn. Alparjeta: Iraola 75.
alpargatagile, alpraketagile, aprejeta-egille. Alpargatero. v. alpargatero. Aizarna deritzaion errian bizi
zan aprejeta-egille Joxe Juan izena zuan bat. EEs 1915, 10 (sg. DRA, pero la ref. es incorrecta). Ik egiten ditukan
oñetakuen zai baleude Donostiyan, ez litekek mauka txarra izango alpraketa-gilleak. Alz EEs 1922, 18.
alpargatagintza. Fabricación de alpargatas. Osaba bere lantegian espartingintzan (alpargatagintzan) ari
duk. Etxde JJ 121.
alpargatero, alprajetero. Alpargatero. v. alpargatagile. Lenago nitzaden ni / alpargaterua, [...] gero
argintzarako / egin zat gogua, / irabaztiagatik / jornal aundigua. PE 74. Oso pagatzalle txarra zan Tupi
alprajeterua. Iraola EEs 1911, 132.
alparjeta. v. alpargata.
alparti. v. alperti.
alpe (-ph- BN, S ap. A; -ph- H (L)), alpi (alp¸) Sc ap. A). 1. "Flanc d'un animal [...]. Alpheko larrua, haragia,
peau, viande du flanc" H. "Costado, flanco" A. "Alp¸) (Sc), hueco de la cintura, ijada" Ib. "Alphikomina (BN; Lf ),
douleur de côté" Lh (s.v. alphe). "Alpiko min" Darric (ap. DRA). v. almaka, alme.
2. (-ph- BN, S ap. A; -ph- Dv). "Fanon" Dv. "Papada" A.
3. "Alphi, ingle (BN; Bon ms.)" DRA.
alpedun. v. ahalpedun.
alpegune. "Alphegune (BN-baig; Lf) fléchissement de terrain" Lh.
alpeki (L, BN, S ap. Lh; H). "Alphekia, saiheskia, taillé, coupé dans la peau, chair du flanc" H. "Viande tirée
du flanc" Lh.
alper (V, G, AN-larr), arpel (V-och), ailper (V-gip). Ref.: A (alper, arpel); EEs 1931, 35 y 53; Asp Leiz; Iz
ArOñ. 1. Rodillo, apisonadora. "Rodillo, piedra cilíndrica que se emplea para alisar y afirmar carreteras" A.
"Arpel (V-och), pieza tejida de ramas que, cargada de piedras, se arrastra en el campo para pisar terrones" Ib.
"Alperra. Zoia austeko eta goldatua ool lodixamar bat izaten da areak baño ortz motxagoakin (G-goi)" Etxbe
EEs 1931, 35. "Alperra. Arri astun eta biribilla da. Baserritarrak aratu ta nabastu ondoren gelditzen diran sokillak
austeko, eta Jorrailean garia erne ta gero gari-soloko mokillak ondo birrintzeko erabilten dabe" Onaind EEs
1931, 53. "Instrumento de labranza para deshacer los terrones del campo" Asp Leiz. "Ailperra, para romper
terrones" Iz ArOñ. v. ALPER-HARRI, ERBIL-ALPER. Ez al dakizu zokor austeko / alperra dala onena? Tx
B III 56. Lurra austeko ta zapaltzeko erabiltzen da. Arrizkoa naiz zurezkoa izan diteke alperra. Garm EskL II
122. Aipa-bearrekoak ditugu gaiñera, nekazari azkarrei dagozkien iskilluak ere; [...] aurrenik golde-muturra
[...], Eleusitar amaren gurdi nagiak, alperrak, lurra zapaltzekoak, narrak eta are astunegiak. Ibiñ Virgil 73.
2. (V-gip). Ref.: SM EiTec1, EiTec2; Etxba Eib. Cierto tipo de taladro. (En desuso sg. SM EiTec2 132). "En
armería, artefacto elemental de madera usado para taladrar y fresar, que debió representar ahorro de trabajo, de
donde quizá la palabra. A veces parece que lo aplicaron también en sentido general refiriéndose a máquinas"
Etxba Eib. Garmendiak mandatu egin zion Zapiain erlojugilleari metalak zulatzeko alper (talatua, taladrua)
bat eskatuz. Etxde Itxas 200.
3. (V-gip ap. Iz ArOñ), ailper (V-gip ap. Iz ArOñ). Trillo.
4. Gancho del fogón. "Alper. Erratilloak suburuan jartzeko laratzatik esegitzen dan burnia (V-gip)" Urkia EEs
1930, 8.
5. "Limadora" Doroteo Barinaga (comunicación personal 22-7-1957).
- ALPER-HARRI (alperrarri V, G-to ap. A). Rodillo para deshacer terrones o para aplanar la tierra. Alperarriak
oinazpian geldiro zanpatu izan bai'litu bezelaxe, lotu dira garisoroak eta artasoroak! TAg Uzt 132. Berak
asmatutako zurezko uso egalaria. Alper-arri baten ertzean zurezko usoa orekan ezarri, maratilari eragin, ta odi
batek zekarren aize zanpatuaren eragitez egan asten zan zurezko usoa. Zait Plat 15. An omen zegoan bide
ondoan alper-arri bat, soroan zokorra puskatzen ibillita. BasoM 44.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1131