A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
libre, neskatxak eurak paga dezeela danzea. Acto 85. Gizon egiña edo andia bada bekatari moldakaitz zuzendu
beharra, zenzarazten du Jangoikoak alkate jaunen, erriko kargudunen edo justizi andien zeanzez. Mb IArg I 119.
Gure nekazari prestu asko beren errietan alkate, errejidore, ta erriko guraso, edo nagusi bezala oi dira. Cb Eg
III 357. Guzien Juezak guzia dakus: ta alkate, ta ministroak kontu emango diote. Ib. 359. Eta naiz errespeturekin
yaunak zuen zerbitzaria Piarres Lahetjuzan Sarako alkatea (L, 1769). RIEV 1934, 694 (cf. ib. 688: gure Yaun
meraren edo alkaldiaren partetik (BN, 1792)).
(s. XIX). Duénak Aita Alkaté, pleiturá segúr doáké. LE Ong 79r. Alkate jaunak sartuko luke karzelan, ta
izango litzake beretzat justiziako kastigua. Mg CC 248. Itsasuko auzapezak Baztango Bailleko Alkate jaunari (L,
1807). RIEV 1934, 694. Gertatzen da batzuetan, griña batek beste guztiak bere mendean ipintzea, ta guztien
alkate, ta agintari bera geratzea. AA III 624. Zer kontu egingo luke onelako alkate batek taberna goiz itxierazteko,
ta ordu onean bakoitza bere etxera bialtzeko? Ib. 374. Urijeetako alkate jaunak, ta errijetako piel
jaunak. fB Olg 151. Alkate aurrera eruanda, egun batzubetan karzelaan eukitia. fB Ic I app. 10. Ikusten dozu
juez bat, alkate bat, edo piel bat erriko paltak kastigetan ditubana. fB Ic II 219. Alkate, fiel, eta beste justizijako
guztijak. Astar II 86. Iruñeko Korteko Alkate Rodriguez, / Barka bezare baino, bertso au adi bez. NafEKZ 44.
Donostiyako alkate jaunak / emanikan lizenziya, / goizetik datoz jardiñeruak / kantatzen martxa berriya. Echag
59. Eta azkenean Jaungoikoak beregana deitu zeban, Erregeren Etxe ta Gorteko alkate arkitzen zala. Izt C 487
(248 alkate jauna). Gizon samalda andi onek ez du izaten mendi guztian ez alkaterik, ez alkateordekorik, ez
amamerurik, eta ez oen eskubideakiko beste agintaririk. Ib. 228. Goienetxe berritan egin da alkate, / Guziek
haren xedei aithor on diote. Hb Esk 131. Iduritzen zenbeiti alkate direla / Herritan emateko Elizari gerla. Ib.
194. Biltzarrean alkhatek, herrunka lehena; / Heki da aiphatzea egin behar dena. Ib. 193. Alkatez mintzatzeko,
luma galupetan, / [...] Ez dire hoberenak oroz maitatuak, / Bereziki lotzean gaxtagin eskuak. Ib. 191. [Urinagusiko]
alkate Francisco Herrera. 'El alcaide Francisco Herrera'. Aran SIgn 8. Andria daukat alkate, /
errespetua aparte, / engañatua naukate. Xe 273. Alkate jaunak agindu zigun / ofizioak esanta / amabost lagun
Getariyara / presentatzeko sin falta. Ib. 281. Erriko aguazilla / gu giñan lekura, / alkatian ordenaz / aren
mandatura. In Ud 17. Orduban Azpeitiyan / zan alkate jaunak / partitu omen zizkan / bere ordenak. AzpPr 24.
Itxuen errian da tuertoa alkate. AB AmaE 410. Lenengoa abade, bigarrena juez, / Gazteena alkate. Ib. 293.
Alkateak agindu zuan errian, mozkortzen errazak ziranak ardo gutxi eta ur asko edateko. Urruz Urz 63.
Zugarramurdiko yaun alkhatea. Elzb PAd 82. Eliza bestetan kanpoko jei guziez artha handia du herriko alkate
jaunak. Zby RIEV 1908, 85. Iupiter Iauna zan urte askotan / mundu guztian Alkate, / eta gaur bere bera lakoak /
topetan errez litzate. Azc PB 359. Aiuntamentu guztietan gaur / dago sekretarioa, / alkate iaunen andikeria /
puztuten daben auspoa. Ib. 361s.
(s. XX). Eta batak erkiten du zedula bat eta emoiten dau apezari; berze morro¸) ak eskiten du berze zedula bat,
eta emoiten dau alkateri. Mdg 136. Abadien urrengo, erriko buru edo alkatea ta beste udaletxeko gizonak. Ag Kr
47. Arranondoko erri nagusi edo alkateak. Ib. 102. Iru zati egingo dira: bata Erregerentzat, bestea errian dan
Almirantearentzat eta irugarrena alkatearentzat. Etxeg RIEV 1908, 118. Alkatea ta beste bi zinegotziak. A Ardi
64. Egindakuari gero erantzuteko baldintzapian alkatiak azke edo libre itxi eban mutil ona. Kk Ab II 63.
Donostiko Uri-batzarraren buru (edo alkate) jaunari. Garit Usand 43. Jokatutzeko gogorik ez ta / zerbait ere
galdetzera, / apustu ori debekatzeko / alkateari esatera. EusJok 67 (96 alkate jaun). Behin ere ez zen mera edo
alkate izendatua izan Migel Pocodinero. Barb Sup 37. Herriko kontseilua bildu behar zen lehen aldikotz, jaun
alkateri bazkari eder baten emaiteko. Ib. 39 (tbn. 39 alkate jaun). Makilari bermaturik, / Artzain gisa xutiturik, /
Hor dago: tente potente, / Basagaitzko jaun alkate! Ox 92. Endoria ta ziñegotzijak (alkatia ta kontzekalak).
Altuna 25. Zarauzko alkate liberalai. Or SCruz 27. Alkate jaunan baimenaz gatoz / Zueri agur eitera. Enb 89.
Zeru ta lurren bikarioa, / erregien alkatia, / zuk ere noski jakingo dezu / ez naizala kulpantia. Tx B I 36 (194
alkate jaun). Erronkariko alkatea eta zinautziak beren karguko soineko berexiekin. Zub 54. Beteluarrak oro,
alkatea eta ertora berekin. JE Ber 41. Ori da gizona ori! Zalameako alkatea dirudizu. Lab EEguna 104 (99
alkate jaun). Probintzia korrejidore bage ta antxina bezala legea betearazteko bere oizko alkateakin (con sus
alcaldes ordinarios), ez ote litzake obe izango? A Y 1934, 4s. Bailly ango endore edo alkate jaunagana zuzendu
ziran. Eguzk GizAuz 19. Bat ori zan Alkate Jauna, / bestea Errejidorea zan. Canc. pop. in Or Eus 162. Alkate
edo endore jauna. NEtx Antz 12. Butron alkate jaunak, ordu onean! [...] garaipide ziurra, zuan itzeman. SMitx
Aranz 213. Debako alkate eta erretore jaunak. Etxde AlosT 14. John Payne, Saint Ives itsas-huriko endore edo
alkate ezagutua. Mde Pr 253. Bertako caid edo alkatea. Anab Aprika 56. Edari etxe-kalte, nasaikerien ate,
tabernetan alkate. NEtx LBB 364 (368 alkate jauna). Alkate ori zertan asi da / besteri konduta kentzen? / bera ez
dakit nola dabillen / ez baidaki irakurtzen. Azpillaga in Uzt Noiz 43. Alkate onik ez da abentzat / edozein
ipiñita're. Uzt Noiz 42 (20 alkate jaun). Alkate jaun eta agintariak. Alzola Atalak 78. Alkatea, bestekin da alkate
(AN-ulz). Inza NaEsZarr 1106. Gogoan daukat nola izan ginen han Oinatiko alkatearekin. MIH 224.
v. tbn. Gamiz 205. PE 45. Arrantz 78. Noe 30 (alkate jauna). JanEd I 84. Sor Bar 29 (AKaik 134 a.j.). Alz STFer
120. Goñi 72. Iraola 79. Muj PAm 10 (9 a. j.). Bilbao IpuiB 157. Etxde AlosT 14. JAIraz Bizia 74. Munita 130.
Akes Ipiñ 8. Erkiag BatB 14 (10 a. j.). SM Zirik 100. Arti Tobera 275 (a. j). And AUzta 61 (152 a. j.).
"Zure aoa alkate, tú hablas, tú mandas (V-ger)" G. Nardiz (ap. DRA).
(Como primer miembro de comp.). Eon nintzen luzerotxu alkate-makileari begire. A BGuzur 125. Elizkizun
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1103