A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Eguerdikotzat aphaintzekoa zuten haragia lurrean zagon zokho batean, edo zakhurrek bazerabilkaten
herrestaka, ihize luma, zakhurrek ahoan ibili hezur, eta zer nahi den abarreriaren artean. Prop 1900, 237.
abarreztatu. "(L; Hb) couvrir de branches" Lh. v. abarreztu, adarreztatu.
abarreztu. "Bardar" Lar.
abarrikatu. v. abarrakitu.
abarrondo. "(S), souche poussant des rejetons" Lh. v. adarrondo.
abarrosgile (Urt V 175 (h-), Lar, H). "Clamator, oihugillea, kridaria, deihadargillea, habarrotsgillea" Urt V
175. "Triscador, abarrosgillea" Lar.
abarroska. Haciendo ruido. Txinatarrak ito egiten ziren sotoan eta ur-eske asi ziren abarroska (ozenki,
oiuka). Etxde Itxas 165. Hispanis arkaitz artetik abarroska doana. Ibiñ Virgil 114.
abarroskatu (V, G ap. A; Lar H, Hb ap. Lh). "Triscar, hacer ruido con los pies" Lar. "Alborotar" A.
Gaitz-gaitza zeritzaion Dioklezianori neurri ura, orregatik zesaion Galeriori: "Kaltegarri zala lurbira ostea
abarroskatu ta bazterrak odolez betetzea". J.M. Tolosa EEs 1913, 180.
abarroskeria. "Abarrotskeri (Hb), vacarme" Lh.
abarrots (V, G, AN, BN; SP (), Lar, Aq (AN) 1061 (abarratsa), Añ, VocBN (a-), Dv (V, G, AN), H; h-
Urt I 102, H). Ref.: A y Elexp Berg (abarrots). Ruido (gralmte. grande), estrépito, fragor. "Bruit, ruido,
estallido, clamor, bullicio" SP. "Ruido de cosa que se quiebra" Lar y Añ. "Grand bruit" VocBN. "1.º ruido del
ramaje; 2.º todo ruido estridente" A. "Ruido de ramaje. Aiziak bota daben paguak azelakotxe abarrotsa etara
daben. [...] Griterío, generalmente unido a ruidos varios. Tartufoko atian burrukia egon zuan. Aura zuan
abarrotsa" Elexp Berg. v. harrabots, azantz, herots, hots, soinu, zarata.
Tr. Hasta el s. XX se documenta en textos septentrionales no suletinos (ya desde Leiçarraga), y en Iturriaga y
Uriarte. Ya en el s. XX lo emplean D. Aguirre, Echeita, Azkue, Kirikiño, Lauaxeta, Enbeita, Otxolua, Orixe,
Eguzkitza e Ibiñagabeitia. Entre los septentrionales S. Pouvreau, Goyhetche y Salaberry emplean abarrots, sin
aspiración inicial. En DFrec hay 1 ej. de abarrots.
Baina ethorriren da Iaunaren eguna, ohoina gauaz bezala, zeinetan zeruak habarrotsekin iraganen baitirade.
Lç 2 Petr 3, 10. Uraren azantza eta habarrots bethikoak. EZ Man I 111. Oihuz eta habarrotsez betheko da
mundua. Ib. 83. Bere soiñuaz, habarrotsaz eta erasteaz. Ax 430 (V 278). Uhinok begite soinu. / Itsasoak
habarrots. Hm 54 (Ps 45, 4). Etorriko da orena non trabailluak eta abarrotsak geldituko baitira. SP Imit III 47,
1. Iesusekin batean munduko ospetik eta abarrotsetik apartatu. SP Imit I 20, 2. Gure eskuara mintzoaren
habarrotsetik edo hitzen soinutik. ES 163. Ihes egiozu ahal guziaz munduko habarrotsari eta nahasmenduari.
"Tumultum hominum". Ch I 10, 1. Zenbait habarrots handi eta mulzutikako aditzen duzunean. He Gudu 136.
Beharriak idek, dabilltzan berriei eta habarrotsei. Ib. 62s. Eta heien hegalen habarrotsa zamariak lasterkatzen
direnean bataillarat, orgen habarrotsa bezalakoa zen. TB Apoc 9, 9 (Ur (G) abarrots, Dv harrabots; Lç, Ur (V)
(h)ots, Ip herots, Echn asots, Ol zarata, IBk burrundara). Lurrean etziñika, / lo gozo-gozoan, / abarrots batek
ditu / batetan esnatzen. It Fab 27. Habarrotsa aditua izantzen faraonen etxean. Urt Gen 45, 16. Abarrots bat
aditurik, / izialdurak harturik / badoa fite xilora. Gy 209. Pilatusek ikhusirik deus ez ziela irabazten eta
abarrotsa emendatzen zela bethi [...]. SalabBN Mt 27, 24 (He alborotamendua, Dv tarrapata, BiblE iskanbila).
Ango deadarrak! Ango garraxiak! Ango abarrotsa! Ag AL 145. Oñaztu zoli, abarrotz andiko trugoi ta aize
indartsuaz eldu zan. Echta Jos 139. Izan zan egun artan iskanbila ta abarrotsa Leaburuko elizetxean! A Ardi
127. Ta onetan sumetan dot sasi-ostian abarrotsa. Kk Ab I 66. Nere gogoa, ta biotzeko belarria zure aizekerien
abarrotsez ez bekizu sogortu. Or Aitork 88. Abarrotsa sortzen da. Ibiñ Virgil 109. Arkaitzean apurtzen diren urzurrumilloen
abarrotsak. Ib. 99. Chomsky eta Bungeren arteko borrokaren abarrotsa. MEIG VI 109. v. tbn.
Laux BBa 90.
- HABARROSPE. (Con suf. local de decl., en sing.). [Zer handitasun ahal duket] populuen ikharatzeaz /
armaden habarrospean? Gç 203.
- HABARROTSA ATERA. Hacer ruido. Ozinbeltzkoak egoan zulotik urtetean atara eban abarrotsa ta
ostikopean zapalduten zituan orri igarren kirri-karrea belarrietara eldu iakozanean. Ag AL 114. Igelak, diruben
zaratara, abarrots andijagua ateraten eben. Otx 134. Eta batean-bestean abarrotsa ateraten be ba daki. Eguzk
GizAuz 121.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
110