A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
alkalde. Alcalde. v. alkate. Segur nor ere baita Madrilen alkalde / Ez dik sekulan ukan hik bezenbat galde!
Ox 154. Lehenik, aita xaharra hil baitzizaion 1502 urtean, Monreal-eko "alcalde". Ardoy SFran 58.
alkaldia. "Alcaldía" Lcc.
alkali. Álcali. Abereari irets eraz ezozü baso bat ur golharita bat amoniake edo alkali bolatil han
nahasirik. "Alcali volatil". Arch Gram 121.
alkandora (V, G; Lcc, SP, Mic 6r, Lar, Añ, H (V, G)), alkondara (V, G-azp; Añ (V), VocZeg 286), arkondara
(V; H (V)), alkandor, alkondare, arkalora (V). Ref.: A (alkandora, arkondara, arkalora); A Apend; Iz To,
ArOñ (alkóndara), UrrAnz (alkondaría); Gand Eus 1956, 208; Etxba Eib (alkondaria); Elexp Berg (alkondara);
Gte Erd 199.
Camisa (de hombre). (Todos los testimonios de los lexicógrafos, salvo VocZeg, Iz To y Elexp Berg,
especifican que se trataba de camisa de hombre). "Cabezón de camisa, alkandoran kabezoia" Lcc. "(O), chemise
d'homme" SP ( O Not 46). "Alcandora, vestidura blanca a modo de camisa, es voz Bascongada, y llamamos
así a la camisa de hombre" Lar. "Alkondaria es camisa de hombre con mangas y cuello, [...]. Así en toda
Vizcaya" Ur, carta a Bon 19-5-1857. "Chemise d'homme" H. "--Alkondaria dario dozu fraken apurtu batetik. --
Daukanari dario--. Eta zan zapi zuri zati bat an ipiñitta, erantzun ori emoteko, alkondararik ez eukanetik" Etxba
Eib. "Camisa" Elexp Berg. Cf. SMuj EEs 1921, 9: "Un inventario de Oyarzun de 1692, dice: 'Tres libras de hilo
de la tierra que llaman alkandora'". v. kamisa, atorra.
Tr. Documentado en autores guipuzcoanos y vizcaínos (tbn. alkandor-orde en Mendiburu). La forma
alkondara aparece sobre todo en textos vizcaínos desde comienzos del s. XIX (tbn. en T. Agirre (Uzt 228)). Hay
arkondara en fray Bartolomé (Ic I 82), Echeita, Kirikiño, Bilbao, Anduaga y algún ej. de Aresti, alkondare no
ambiguo en un ej. de D. Agirre, y alkandor en otro de Euskal Esnalea (1919, 129). Salvo errata hay un ej. de
akandora en Moguel (PAb 142). En DFrec hay 8 ejs. de alkandora y 2 de alkondara.
Betoz alkandorak ene kofrerean! EgiaK 89. Lenago dakarzu jupoea, alkandorea baño. Mic 12r (v. tbn. otro
ej. en la misma pág.). Alkandora edo erropa zuri lisibara askotan dijoana. Cb Eg III 231. Sarri aldatzen dan
alkandorea ez da ain loi zetakatua egongo, nola egun edo ill askoan aldatu ez dana. Mg CC 191. Olagizon baten
obrera edo alkandora zantarra. Mg CO 19. Zu alkandora eder, samur edo bigun zalia zara. Mg PAb 137.
Miesazko alkondareagaz. Añ LoraS 46. Alkondara barririk / ez yatzu ikusten / gorurik zeure etxean / ez dabe
egiten. Zav Fab RIEV 1909, 37 (salvo errata, v. tbn. en la misma pág. alkandara). Izan oi dituzte alkandora
zurien gañetik gerriko gorriak. Izt C 254. Galtza pana moratuak, / alkandora baratuak. Xe 214. Antonek agertu
biar du jantziya galtza zuriarekin, abarkak, mantarrak, alkandora lepuan azkatuba. Sor AKaik 110. Batistaren
alkandorak, zakartxuak izango beorrentzat? Sor Bar 34. Sarturik bai amaika kanako alkondaran, / Al balebe
jarriko litzakez altaran. AB AmaE 240 (229 alkandora). Juane alkandoran esku muturraz begiak igortziaz atera
zan leiora. Apaol 54. Emakumiak beren kamisa edo txaramela mauka loi utsian..., Gizakumiak... beren
arkondara mauka loi utsian. msOñ 194v.
(s. XX). Leio zulo danetan atorrak eta gonak, alkondarak eta prakak. Ag Kr 18. [Bere aurrean igaro ziran]
baserritarrak eta uritarrak, eutsiak eta banatzalleak, [...] alkondare zuridunak eta atorra gabekoak. Ag G 325.
Josetxok ez eban atara soñean eukan arkondarea baño. Echta Jos 343. Arkondarea praken ganetik imiñi. Kk Ab
I 56. Zuri egiten dizute / iseka ta farra, / ekarri dezulako / alkandora txarra. Muj PAm 56. Santa Cruz-tarrak,
aldatzeko alkandoraz zaku eginda, bazijoazen trenaren bila. Or SCruz 52. Dudarik gabe egiña dio / andregaiari
bixita, / oso dotore etorri zaigu / bi alkandora jantzita. PE in Tx B 103. Jantzi eutsan soñian [Bertoldini]
alkondara legor bat. Otx 160. Bizkaiko uri askotan, begizkodun umea sendatzeko, bere aitak soinean eukan
alkandoran batu oi eban. A EY I 446. Ai, Peru, Peru! Beti zu alperra; etxatzu faltako alkondara zarra (V-m). A
EY III 38. Bizkaian ta Gipuzkoan andrearena da atorra, gizonarena alkondara (arabeak ekarririko itza da au).
Ib. 446. Bere eskubiko oiean prantses bat, Martiniquera alkandorak saltzera zijoana. JAIraz Bizia 20.
Gizonezkuen jantziak lenao praka zurixak ziran eta alkondaria be zurixa (V-gip). Gand Eusk 1956, 208. Praka
ta alkondara zar-zarrakaz beti. Bilbao IpuiB 273 (117 arkondara). Praka ta alkondara garbiak. Erkiag Arran 40
(BatB 152 alkondara). Semearen alkondara-artetik erloju-katearen muturra agiri zan. NEtx Antz 148.
Arkondara zurietako almidoia. Ib. 58 (78 alkondara). Nire juboia ta alkandora, / galtza luzeak ta fraka, /
Mirenen gona zetazkoa eta atorra polita. Arti MaldanB 211. Alkandora barratu bat, galtza urdiñak, bota
beltzak. Salav 28. Maria bakarrik gelditu da etxean [...] Alejandroren alkandora konpontzen. MAtx Gazt 46.
Orduko jazkerak egiten ziran liñuakin etxean: alkandorak eta kamisak eta oeko izarak eta danak. And AUzta 46
(133 arkondara). Dirua ta alkandora garbiak ekartzeko. Berron Kijote 50.
v. tbn. Echag 61. EE 1885b, 234. Urruz Urz 42. Iraola 112 (v. tbn. salvo errata 49 alkondora). Tx B 104. Alz
Ram 84. Etxde JJ 204. Anab Aprika 68. Alkondara: DurPl 84. Azc PB 341. A BGuzur 137. Laux AB 92.
Alkondarea (det.): JMB LEItz 96.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1099