A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
- ALGARAN. Gritando (ref. al croar de las ranas). Amorru bat emoten eutsen amorru bat etxe-ondoko pozuko
igelak! [...] Karra-karra-karra, egun guztian eten barik zarataka eta ekiñaleko algaran. Bilbao IpuiB 245.
- ALGARAZ (V-gip, G-to; Lar, Añ, H). Ref.: A; Etxba Eib. A carcajadas. "Reír a carcajadas, algaraz farregin,
algarak egin" Lar (tbn. en Añ). "Está dando carcajadas, algaraz dago" Ib. (s.v. carcajada). "Neska zoro ori, beti
algaraz daukazu, esa joven loca siempre está de carcajada" Etxba Eib. v. algaraka. Ta are geiago aiek
ikustean, algaraz triunfalarien gisa dijoazela. Cb Eg II 119. Zertan dago bada parrez, algaraz, ta olgatzen
egotea tentatzen zaituztenean? Mg CC 110s. Gura ez dituzun gauzeetan egoten zara barrez ta algaraz? Mg CO
155s. Beti bizi bear dute oek ikaraz / Ez jolaseta ta algaraz. Mg in VMg 114. Enzuten nituen algaraz ta pozez
Aizeriaren asmo, gaiztakeria ta asko jakiñak. VMg XI. Egon ditezke algaraz, ibilli ditezke nai duen eran, eta nai
duen lekuetan, baña biotza geratuko zaie beti utsa. AA III 301. Tarantularen puzoiak batzuek ipintzen ditu
algaraz, lertzeko zorian. Ib. 378. Au aditu ta jende guztia / juan zan algaraz etxera. It Fab 142. Arranoak izkuntz
au / aditzearekin, / nai omen zuen bertan / algaraz ler egin. Ib. 149. Kapa kendu ondoren / gurrink egiten du, /
aiñ ongi non jendea / algaraz lertzen du. Ib. 30. Eta an izketa alegrean mojaekin ordu osoak parrez eta algaraz
itztokiyan igarotzen zituzten. Aran SIgn 51.
(s. XX). Ta olantxe, janaz da edanaz, algaraz da barrez, da antxiñetako ipuñen batzuk alkarri gogoratu
eragiñaz. Ag Kr 49. Nagusiya algaraz asi ta barkatu ziyon pekatua. PArt in Bil 173. Andreak gela bazter
berezian egon oi ziran [...] algaraz, negarrez edo eskariak egiñaz. Ag EEs 1917, 170. Aurrak eta aur etziranak
ondo pozik egon ziran andara aien aurrean, algaraz ta txalo-jotzen. Muj PAm 10. Erretoreak, algaraz lertzeko
zorian dio [...]. Ib. 44. Nor zetorkek, algaraz, / miñagotzera gure / malkuok? Ldi BB 50. Emakumeak sakonki
ezagutzen ez dituzuenak, algaraz eta arinkeri utsean jokatu bear dirala uste dezue. TAg Uzt 287. Gizajoa an asi
zan jautsika, algaraz, Anderri besarkadak emanaz. JAIraz Bizia 59. Eta farrez algaraz, onela esan zidan: [...].
Berron Kijote 19.
v. tbn. Moc Damu 27. Lek EunD 20.
(Lar H). "Algarear, verbo antiguo, vocear, tiene el mismo origen bascongado, algaraz, ojuka, deadarka
egon" Lar. "Algarabía, lenguaje que no se entiende, [...] de abia, abiatu empezar, como si dijera algaraz abia,
empezar un modo de hablar descompasado e ininteligible" Ib. "Algazara, [...] de algaraz ara, que significa 'con
algaras y gritos a ellos', expresión con que se animan" Ib.
- ALGARAZKO. (Adnom.). Algarazko eztanda bat izan zan Txirritari Teatro guztiak eman zion erantzuna.
Lek SClar 142.
Etim. Puede tener el mismo origen que el cast. algara, a pesar de la diferencia de sentido. v. BAP 1954, 375.
algarabide. Medio, modo para reír a carcajadas. [Chaplinek] ezpainak ezin zimur ditzakeenean ere algarabide
lasaia eskeintzen digu. MEIG I 185.
algaragile. "Algarero, vocinglero, amigo de bulla, [...] algararia, algaragillea, ojularia" Lar.
algaraka, algarazka (A). A carcajadas. v. ALGARAZ, FARRE-ALGARAKA. Ta izan al zitekean lotsari,
ta desondra andienagaz eroiela urkemendira, tiraka sokarik, bulzaka, algara, barre, ta zanzoka? Añ EL 1 188.
Eta aitz-pean Ninfak / zeudenean berriz, / algaraka eztanda / egin nairik irriz. (Virgilio, Egloga III). It Fab 186.
Algaraka eukazan mandazaiñak beren entzule guztiak. A BeinB 51. Muuuu! --egiteban ostera be arek, lagunak
algaraka eukazan bitartean. Ag Kr 137. Urkiolako alaitasuna ezker eskui asi da zatitzen: algaraka dijoa,
algaraka ta lekaio luzeak egiñaz bide, baso ta ibarretan zear. Ag G 198. Zerbait esan eta farrez / asten da
algaraka, / orren gibelak aje / askorik eztauka. JanEd II 126. Talo, itotzeko zoriyan algaraka, atzeko atian
gelditzen da. Alz Burr 46. Zutirik dago gurutzea; / hurbildu zaigu hiltzea. / Gure oinetan algaraka arinki doa
jentea, / gure aurrean / dagoenean / presente heriotzea. Arti MaldanB 211.
v. tbn. Ezale 1897, 159b.
A gritos (?). Inguratutzen dute / illaren gorputza, / algaraka diote: / "Au triparen utsa!". It Fab 77.
algarari (Lar). v. algaragile.
algarate (V-ger ap. Holmer ApuntV). (En la expr. algaratean 'al garete'). "Da gauerdia ekar(ri) zeuen
denporalea, aizea eta itxosoa gogor. Ezkendu euki probetxurik belak izateko da bota gara(nea)n algaratean
trabes gagozela ekari zeuen denporalea" Holmer ApuntV ASJU 1969, 178.
algaratzar. Aum. de algara. Gudako egunetan alan gertatu oi da: batzuen garaia, bestien menpea;
aldebatekoen algaratzarra, bestekoen malko-iturria izaten da beti. Ag AL 165.
algaroi. v. algodoi.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1091