A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
BB 118.
abaroleku. Sesteadero. "Lugar de refugio" A. "Kobango abarolekue, lugar donde el ganado se echa a la
sombra (G-goi)" Arin AEF 1928, 121. "Abaroleku o Inzarzu (s. XVIII)" Id. ib. 122.
abarotoki. "Lugar de refugio" A. v. abaroleku.
abarotsu. Frondoso, sombrío. Erriko lagunabar eta zaratazulotik aienatu ziranean, Xalbatek itxoin zion
bere adiskideari eta bidetxigor abarotsu batean murgildu ziran. Etxde JJ 207.
1 abarrada. "(V-m), banquete, comida opípara" A.
2 abarrada. "Abárraa bat, golpe dado con abarra" Iz ArOñ.
abarrakitu (G-to, AN, R-uzt; Lar, H (G)), abarrikatu (G-to, AN, L-ain, BN, Sal, R), abarriketu (B), abarrikitu.
Ref.: A (abarrakitu, abarrikatu); Satr VocP; Izeta BHizt2 (abarriketu).
Destrozar, hacer añicos. "Despedazar, maltratando excesivamente" Lar. "(Hacer a uno mil) añicos" Ib. "(Se ha
hecho) pedazos este hombre, [...] abarrakitu da" Ib. "Abarrikatu, romper, destrozar (188). Burua abarrikatu,
romperse la cabeza" LE-Ir. "Mettre en menus morceaux" H. "Destrozar. Abarrakiten yeir, ekuru ezbaiago (Ruzt),
te destrozaré si no estás quieto" A. "Aize-erauntsi batek oro abarrikatu itu (BN-baig)" Ib. "Destrozar. Aize
unek bazter guziek abarriketu tu" Izeta BHizt2. Tr. La forma documentada en textos guipuzcoanos anteriores
al s. XX y en Ibiñagabeitia es abarrakitu (abarrikitu en Arrue). Hay abarrikatu en textos alto-navarros (LE-Ir y
ETZ) y, ya en el s. XX, en un texto de EEs y en Olabide y Zaitegi.
Batzuek laurgituak, besteak erdiratuak: batzuek lauridikituak, besteak beren ezur guzietan abarrakituak,
zatituak. SermAzc 275. Luzifer serpiente zar gaixtoarri burua austera eta abarrikatzera (AN-erro, s. XIX). ETZ
264. Arras txeatu, abarrakitu eta azpiratuak izan ziran erromatar aiñ ots-andikoak. Izt C 262. Jeptek ain ondo
jakin zuen arpegi ematen, non aurkeztu zitzaiozkanak abarrakitu eta ondatu zituen. Lard 137. Abner-en jendea
txit abarrakitua izan zan. Ib. 185. Israeltarrai eraso, abarrakitu, eta Sabaringo ibarreraño atzera erazo zituzten.
Ib. 112. Eta ain abarrakituta utzi zituen, non, larrugorrian eta zauriz beterik, etxetik doi-doi irten ziran. Ib. 517.
Bere burua abarrikitua eta azpiratua ikusita. Arr Bearg 418. Santa Teresaren izkunde galai eroso zaintsua
abarrakitu ta ondatzea bezela, beste orrenbeste gure izkuntzarekin egitea. Aran SIgn 202. Guda tokira juan zan
gudariak bizkortzeko asmoz. Alaz guziz ere arrunt (completamente) abarrikatuk izan ziran abek. J.M. Tolosa
EEs 1913, 209. Ta txarotu genitun, Esebongo erregeri egin genionez, aren iri, gizon, emakume ta aur guziak
abarrikatuz. Ol Deut 3, 6 (Dv hilez, Ker triskatu). Ene iria! eme zoritxarreko narea! orain eguneroko
zoritxarrak suntsituz abarrikatzen ari zaitute. Zait Sof 49. Muñoak apaltzen eta goldera emeki makurtzen asten
diran mugatik ibai eta pago urtetsuetaraiñokoak (orain abarrakituak), zure Menalkek gorde ahal izan zitula
bertsuei esker. Ibiñ Virgil 59.
abarrarte. 1. "(S), fourré" Lh. 2. Semblante (?). Bizitz onetako ezbear eta zoritxarrak be, geure
Jaunagana bagaroez, txera ta abegi onez artu bear geunkez eta lurreko atsegin eta zorionik andienai be
Jaunagandik aldenduten bagaitue, bekoki ta abarrarte illuna ipiñi bear geunzkio. Eguzk LorIl 22.
abarrategi. v. abartegi.
abarrats. "Garfio (Darric)" DRA.
abarratu. Podar. "Hun da zühaintzearen adarrak moztia (S), on da abarratzea (abarrak gazte direlarik) (BNarb)"
Gte Erd 142.
abarratzu. v. abartsu.
abarreria. "Seroja: residuo o desperdicio de leña (L-côte; Lander)" DRA.
- ETA ABARRERIA. Y demás. "Se usa en sentido figurado. Hor, hor, izak nahi dukan bezanbat; berdiñ ere
ziriñeria eta abarreria guziakin iretsiko haut, dicho por una vieja a una manzana puesta a asar y que al contacto
de un fuego demasiado vivo estallaba, gemía y manaba" DRA (que no cita la fuente). v. ETA ABAR. Xinan
ditugun misionestak, zorionez, ederretsiago ilkhitzen dire gaixtoen ahotikako gezurreria eta abarreria guzien
erditik. Prop 1902, 11 (cf. GEZUR ETA ABAR). Ta zulo orretan zear igoten ditu gora "Gabontza"-k, bere
txatarra fiñagoak, beste metalezko zatiak eta apurrak, tupiki, berun, estaiñu ta abarreria. Erkiag BatB 133.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 109
mende.