A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
monte cuya leña no es de árboles bravos, sino de un ramage que sale de troncos pequeños o cepas... Caseríos
Abaroas y Abaroteguis [...]" Ast Apol 228.
2. (V, G-azp-to, AN-gip; Añ (V), Izt 14r). Ref.: A; Elexp Berg; Gte Erd 173. Lugar sombrío; refugio (tbn.
fig.). "Sombrío, gerizpea (c.), abaroa (V)" Añ. "Arbolar" Izt 14r y msOch. "Refugio, arboleda espesa u otro
lugar sombrío que sirve de refugio al ganado" A. "Arbolapeko babesa. Abarua ero keizpia; eurixa danian
arbolapera joango gaittuk, abarua jak or da. Euzkixa danian ba keizpera. Eurixakin ba gordeleku bezela
abarua" Elexp Berg. "Abarotara joan dira (V-arr), abarotan daoz ardiak (V-arr), abarora (G-azp, AN-gip)" Gte
Erd 173. v. babes. Tr. Documentado en textos vizcaínos y guipuzcoanos del s. XX.
Erien osasuna, atsegetuen pozkida, obendien abaroa (refugio). J.M. Tolosa EEs 1913, 115. Agur, Donokieuzki,
poz-pozez betia, agur obendijoen lior ta abarua. Kk (ap. DRA; versión sabiniana de Agur zeruko eguzki,
pozkidaz betea / agur pekatarien kaia ta estalpea). Eman, ordea?... Txoriari, abaroa; / aize adiskideari, ots
eztirik nun-yoa. "Sombra de frondas al pájaro". Ldi BB 100. Txoriak abaroetan ixilik, / goiz-yardun bakarrez etsi
baitute. Ib. 118. Urretxindor bikañak, / arren nontsu dira? / Emen abaro oketan / len ikusten nitun. TP Y 1933,
183. Abaroaren billa gerizpera bildu diran txorien txioak. TAg Uzt 78. Atenai, Yainkoen itzalgarri, arrotz zorigaiztodunaren
babes-toki, abaro ta urgazle bakarra dala ez al diote? Zait Sof 112. Ni, xagu bat baiño biziago
alboko abaro (arboleda espesa) baten babeseraño labaindu naiz zer gerta zai. Etxde JJ 45. Noizbait atsenleku ta
abaroa izan zeitekean etxe ta etxolan ate-joka diarduan eskekoaren gisan. Erkiag Arran 94s. Menal, Arkadiko
mendia, Panek oso begiko zun abaro ta egon-leku atsegingarria. Ibiñ Virgil 57n. Abere taldeak bazkatzen ditute
ta etzerik-etze ibili oi dira abarorik billatu ezinda. Ib. 101. Ordun iakin nezake / non duzun abaroa. "Donde
sesteas". Or in Gazt MusIx 94. Gaizki eratutako errien abaro ta iges-leku. Zait Plat 37. Zeu zara gure zorionsustrai,
/ abaro-abe ta argia. Gand Elorri 137. Urteak dira Gabirian ikusi nuela euskal antzerki bat: "Abaroa
eta babesa". Vill Jaink 166. Herri madarikatu / santuan jaioa, / herri ez duenean / fede abaroa. Azurm HitzB
36.
"Abaroa zer dan galdetuko dute baten batzuk. Ardiak beroak jotakoan egiten duan atseden-aldi ori izaten da
abaroa, ta itzalean ederki egiten da ori" Uzt LEG I 103s.
3. "(G-to), siesta, sueño que se hace después de comer" A.
- ABAROAN. A la sombra; sesteando. "Cuando los animales están por el mucho calor, rumiando" msOch.
"Cuando los animales están por el mucho calor a la sombra de los árboles, abaroan egon" Izt 14r. "Abaroan eon
dira" Iz IzG. v. ABAROTAN. Crau legorraren zabaldi izugarrian, zumel-txartaka batzuen azpian, ezagutzen
ditu urrutira ardiek abaroan. Or Mi 110. Ardi batzuek abaroan lo, / ni berriz oroitz-ausnarka. EA OlBe 60. Nik
eun ardi ikusi nixkian abaroan zeudela aza-buru baten azpian. EgutAr 1-8-1960 (ap. DRA). Begion leihoan
ixil... / Eskilak abaroan / ta arima zerraldo / eguerdiko sutan. Azurm HitzB 67.
- ABARO EGIN (G, AN-ulz; abao e. V-gip). Ref.: Iz Ulz (non), UrrAnz (abao), IzG. (Ref. al ganado). Sestear.
"Refugiarse" A. "Densos arbolados para acogerse el rebaño a la sombra (abaro eiteko) con los calores del estío"
AEF 1955, 76. "Non ittaute abaro? ¿dónde sestean (el ganado)?" Iz Ulz. "Abao itten, sesteando (las ovejas)" Iz
UrrAnz. "Abaro eiten dute, ein dute" Iz IzG. Neronek [...] larratuko dut nere artaldea, eta nere zaipean abaro
egingo dute. Ol Ez 34, 15 (Or BM 177 abaro egiñaraziko diet). Goizian intza ederra zegon / baña eguardian
bero, / ardiak pago zarren azpian / egingo dute abaro. Uzt Sas 64.
(abaroa egin). Neke ta bazkari ekarri didate min maite dan loa. / Ori sendatzeko ardiek antzo dut eiten
abaroa. "Sesteo como las ovejas". Or Poem 522. Ardiak abaroa egiteko leku ederra bazan an. Uzt LEG I 103s.
"Abaro egin, dormir la siesta" A.
- ABARO EGON (AN-larr ap. A Apend). "Abaro egon, estar refugiadas las bestias" A Apend. Ardi makala
beroak jota, / egun-erdian abaro, / matail-ezurrai soil eragiñez / egona da aski luzaro. Or Eus 319.
- ABAROTAN. A la sombra; sesteando. v. ABAROAN. Ama Birjina Martxoko egunean ardia abarotan
baino obe da otsoa ardi artean ikustea (G). A EY I 68. Neuk zainduko ditut nire ardiak, eta Neuk eukiko ditut
abarotan. Ker Ez 34, 15. Ta ara non aurkituten dauen ikaragarrizko zize bat, bere azpien zazpi bei abarotan
eukezana. Akes Ipiñ 32.
- ABAROZ. Sesteando. Eta gingara danean / goi-goi tinian eguzki goria, / abaroz, ausnarrean, / ardiaz bilbil
gerria, / ots eztiz bazka du belarria. "Sesteando". Gazt MusIx 91.
(abaro). "Abaro, especie de gusana que se aloja en la piel del ganado vacuno produciéndole pus e hinchazón
(Contrasta)" LzG. "Nombre que dan a un gusano que se cría en el lomo del ganado vacuno y que en su madurez
llega a atravesar la piel del animal (Tierra Estella)" VocNav.
habaro (L-ain ap. A; Dv). "Sorte de râteau de bois, sans dents, pour dégager la sole du four; espèce de
fourgon, d'écouvillon" Dv. "Cierto escobón para limpiar el horno, rastro sin dientes y de madera para
desembarazar el suelo del horno" A. v. abago, adaro.
abaroaldi. Siesta. Uda! Mendiak i au eguerdi, / ta urrezko opor-aro, ta abaro-aldi. "... dulce sestear". Ldi
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
108