A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
xedean. Dv LEd 65. Halakoek [adar meheek] alferretan iresten dute arbola. Khendu behar dira guziak neguan.
Dv Lab 360. Laidoztatzen dituzte, dixidatzen gaitz handienez, herrestatzen presondegietarat; bainan oro
alferretan dire. Hb Egia 98. Bertzalde, horietaz hartzen duzun artha, alferretan hartzen duzu. Laph 239. Diru
eskaintzak egin ziotzan, baina alferretan. Ib. 59. Zorigaitzean baitut ikusi / Solferinoko hegia! / Alferretan dut
geroztik deitzen / Iguzkiaren argia. Elzb Po 194. Eta errabia handitan jarten da, bena auherretan, indargabe
beita khausitzen. Ip Hil 22. Auherretan, bai bere ama, bai komentüko serorak ari izan zeitzon ürgüllü horren
korrijitü eta zapatü nahiz. Ib. 114. Bazakiat badukala [...]; alferretan duk egia ukatzen. HU Zez 61. Alferretan
izan dire Elizako buruzagien erranak. Ib. 77.
(s. XX). Atsegin dugu jakinik ez derabilatela alferretan lana. JE Ber 8. Gerla hunen ondotik ez bazaio
frantsesari bere kanaitatea ontzen, xahu da Frantzia; alferretan luke irabazi gerla. Ib. 72. Mattinen deiadarrak!
/ Eta haren nigarrak! / Debaldetan, / Alferretan! Ox 99. Alferretan andrea mokoka da artzen: / Ez dako behin
ere sos bat atheratzen! Ib. 164 (73 auherretan). Zazpi egin ahalak egiten zituen bada; bainan oro alferretan!
Barb Sup 34. Bi apur oiek iritxi ezkero nik ez nuke uste izango alperretan yardun dedanik. Ldi IL 59. Ez duk
alferretan eta beharrik gabe mihian erabiliko Jainkoaren izena. Zerb IxtS 38. Folklore erdi-hil bat begiratzen
alperretan nekatzen dira. Mde Pr 44. Xehetasun luzeska horiek ez dira alferretan, nire ustez. Ib. 230. Hi orroit
araztea dukek alferretan / etxea daukagula hire beharretan. Xa Odol 202.
v. tbn. JesBih 428. Elsb Fram 104. Jnn SBi 156. Lap 17 (V 10). Dih MarH 70 (ap. DRA). CatJauf 30. Etcham
135. Auherretan: Tt Arima 27 (auer-; 31 aufer-). Mercy 14.
Cf. infra ALFERRIK GALDU. Zer zorakeria beraz mentura baten gainean kontatzea salbamenduko
egitekoarentzat, oraiko denbora, bakharra gure eskuko duguna, alferretan galtzerat utziz! Dh 211.
- ALFERRETARA JOAN. Ser inútil, en balde. Alferretara zoan maltzurkeria hori guzia. Etxean zuen tabakobelhar
guzia erre zuen, sukar-errabia batean. Barb Sup 35.
- ALFERREZ. Por pereza; con pereza. "Amentxe nao, oera juteko alperrez" (G-azp). Bertze batzuek
ahulkeriaz, alferrez, beren mihiaren jabe ezin egonez, nun nahi, noiz nahi, nola nahi, erdaratik emaiten dakote.
JE Bur 177. Atso zarraren atorra zarra berea balu ezer ez; kedarra baino beltzagoa du, garbiketako alperrez. A
Ardi 97. Milla ta milla zizta ainbeste kanetan [...]. Azken urteko aiek [...] / ez ziran loz, alperrez, nâsten
arratsetan. "No se mezclaban con sueño y pereza durante la noche". Or Eus 356. Eta ortantxe aurkitu ninduala,
itzaurrea egiteko alferrez, eta areago noski alako zaldun noblearen ekintzak argitaratzeko. Berron Kijote 18.
- ALFERREZKO (alper- V, G, AN ap. A). Inútil, vano. v. ALFERREKO.
- ALFERRIK (G; SP, Urt II 340, Ht VocGr 435, Dv, H; alperrik V, G; Lcc (asperrik [sic]), Lar, Añ, H (V, G)),
ARPELIK (Añ), ALPERRIKAN (G). Ref.: A (alferrik, alperrik); Etxba Eib y Elexp Berg (alperrik).
a) En vano, inútilmente. "Alferrik minzo zare, vous parlez en vain, inutilement" SP. "Alferki, alferrik,
inutilement" Ib. "Arare littus, [...] nekeizerdia galtzea, alferrik trabaillatzea" Urt II 340. "Nous travaillons en
vain, alferrik hari gare" Ht VocGr 435. "(Por) demás" Lar. "(Hablar al) aire, alperrik hitzegitea" Ib. "De balde,
sin precio, [...]. En balde, (c.) alperrik, alper, (V) arpelik" Añ. "En vano, inútilmente. Alperrik milla bidar esan,
beria eiñ biarrekua, temoso zatar a" Etxba Eib. "Ainbeste lan, da dana alperrik. / Bizikletia alperrik badaukazu,
emoidazu" Elexp Berg.
Tr. Documentado en un principio a ambos lados del Pirineo; a partir del s. XVIII su uso va disminuyendo en
los textos septentrionales en favor de alferretan, hasta desaparecer prácticamente en el s. XIX. Con todo, hay en
el s. XX un ej. de Etchamendy (124) y dos de Xalbador (alper-alperrik(an)). En DFrec hay 70 ejs. de alferrik y
31 de alperrik.
Badozu zeure gogoa bestegana, / alferrik engañadu ze nagizu. Lazarraga 1186v. Nik eztot galduko
esperanzea; / alferrik izango da kurelago, / naiz beaza begit, naiz alago. Ib. (B) 1153vb. Alferrik beraz altxatzen
tuzte gora bihotzak / Eta alferrik egiten hain aberats emaitzak. [...] Guztiarekin etzeizte gauza hauk probetxatzen
EZ Man I 112s. Alferrik argitu baña lehen gare iaikitzen, / eta alferrik geure ogiak neke handira iaten. / Baldin
behin ezpadugu Iainkoaren grazia. EZ Eliç 387. Alferrik nekatu baño obe da geldirik egon. RIs 4. Pena handia
du harat hunat dabilena beti alferrik. Volt 273. Busti zituen begiak, eta gantzutu. Baiña alferrik, lehen bezain
itsu gelditu zen. Ax 410 (V 267). --U zeinba ulle urdin daukada, ya noa zartuaz. --Jauna Natibitateak eztoaz
alperrik. Mic 12v. Bigarren Mandamentua: ez alperrik iuramenturik egitea. Cap 93 (v. tbn. en contexto similar
Ub 26, Añ CatAN 6, Legaz 26 alferrik, CatBurg 28, AA II 27, fB Ic II 238, Itz Azald 85, KIkV 55, KIkG 51,
ArgiDL 25 alperrik, Ur CatArrig 80 arpelik). Bertzerik iujeatzen duena alferrik trabaillatzen da. SP Imit I 14, 1
(Ch alferrik; Mst banoki, Ip auherretan). Eta zure kolpeak alferrik eta aireari eman ez diotzatzuntzat. He Gudu
104. Zer damua munduko ondasunzale alferrik nekatu denak artuko duena! Mb IArg I 222. Orregatik ere oiek
txit asko animatzen zuten; baña alperrik. Cb Eg II 186. Erremedio asko ta luzaro egin, ta guzia alferrik izan zan.
Cb Just 65. 97s. Etsaia alferrik dabil, / Leoia bezela, / inguruka, ustez, zerbait / artuko duela. GavS 24.
Berantegi ordean ethorri ziren: alferrik atheari yoka haritu zitzaizkon. Mih 14. Alperrik ibiliko az / uxatutzen
beti; / amaika juango jakoz / amabi etorri. DurPl 79.
(s. XIX). Edo pobreak bear dituztenak alperrik gastatuaz, edo jokoetan, edo bear eztiran gauzeetan. Mg CC
116. Guztia litzate alperrik, dana panparrerija aixiak daruana. Mg PAb 203. Eta deusi ez dagokiola,
edo alferrik kriaturak gatik juramendu egitea, bekatu da? Añ CatAN 37. Zer egiten dabe oneek? neketu alperrik.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1079