A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
talentos o ganas de hacer algo. Alper da Maria makillatu, berez bear du" Lar. "De balde, [...]. En balde, (c.)
alperrik, alper" Añ. Algunos ejs. de Lazarraga y E.M. Azcue, podrían tbn. interpretarse como correspondientes a
la 5.ª acepción. v. ALFERRETAN, ALFERRIK.
Alfer hanbat sufritu ukhan duzue? "En vain" Lç Gal 3, 4 (He alferrik, TB, Dv alferretan, Ol, Ker, alperrik,
IBk, IBe alferrik). Beldurra dut zuezaz, alfer trabaillatu naizén zuek baithan. Ib. 4, 11. --Beraz hik eztuk aditzen
gorputza ogian barna dela, ez odola mahatsarnoan. --Ez. [...] Eta alfer bilha ahal genezake element korruptible
hautan. Lç Ins F 5v. Eta Zena ere alfer ordenatu izan zatekeen, baldin guziz perfekt diradenak baizen haren
rezebitzeko kapable ezpalirade. Ib. F 5v. Oi, barriz, kunpliduko ez badau, / ze begi alfer promesik. Lazarraga
1182r. Alfer ifini naizu purgaetan / ozpin-barakatzetan sekulako: / ez deraustae besterik aterako / salbo bai
zaitudala amaetan. Ib. (B) 1194vb. Berriz ere agerturen da ahal Sathanena, / Alfer eman etzaiola Prinzearen
izena. EZ Man I 72. Eta nihon ere etzen bakhotxik eskapatu. / Alfer ihesi egiten zuten mendi gañera / Edo
ezperen alzifre altxatuenenera. Ib. 95. Alfer haurrekin ihesi / doaz ama tristeak, / ardiasten tu soldadu / pietate
gabeak. EZ Noel 74. Zer izanen da bada hanbat denbora galduz eta alfer iraganez? Ax 162 (V 109). Bada ez,
ez, berandu duzu, alfer mintzo zara, orai ene aldia da, lehen zurea zen bezala. Ib. 212 (V 142). Zer da, auher
Jinkuaren iüratzia? --Züzen, behar, eta arrazo gabe iüratzia. Bp I 89. Jainkoak arren itsuak argitu, ta mutuak
eskatu ditzala: gure artean askok ondo premia daukate. Bestela, Jauna, alper da Maria makillatu. Cb EBO 30
(v. tbn. A BeinB 68, A Ardi 46 alper da Maria maki(l)latu, berez bear du (tbn. en Mg PAb 197); SM Zirik 24
alperrik Marixak makillatu).
(ss. XIX-XX). Zuen xedea hargatik, / eztuzue ardietsten, / zuen fletxa samiñenak, / alfer baitire erortzen. Gy
136. Alfer tu ihiztarier erakutsi negarrak, / Haukien erraiak daude ohi bezaiñ gogorrak. Ib. 107. Lisbonan
iragan zituen egunak, ez zituen alfer iragan. Laph 198. Baña alper nekatu, utsian saiatu, / Ezingo dau goitu. AB
AmaE 347. Alper eragin iaken / botikako drogai, / gaitxak gizon gaisoa / ez eban itxi nai. Azc PB 83. Alper
errian esaten deuste / nazala gizon andia; / ilen tokiak erakusten dau / guzurra dala guztia. Ib. 244. Alper egoan
/ doña Pepita / bere begiak / ondo idigita; / doña Maria / zan buru arina / beti bardina. Ib. 159. [Ingelesek] asko
egin dabe aleginik / Sizilia beretu ezinik / ez guzurrakaz ez iraunakaz, / ezin izan dabe atrapau / Maltak alper
urrean dau. Ib. 212. Abiatutzeko pronto / jarri diranian, / Azkuna sartu zaie / berriz komunian. / Zer egingo zuan
ba / estuasunian? / Gero denborarikan / etzedukanian, / karga alper egutsi / deskantsu onian. EusJok 174.
Astarloa, ez bildurrik ixan, / etsaiak alper dabiltza... Enb 145. Ez dabe jaritxiko, / Alper dabiz danak. Ib. 78.
Gora Eleizalde! / Alper etsai guztijak / Irikingo dabe. Ib. 128. Lên ere baduk orren berri, ta / alper diagu
berritu. Or Eus 302. Burua are ez du alper ari zer esanen. "Ni está ociosa su mente sobre lo que le va a decir".
Ib. 102. Zertako gogoetatuz alper neka garuna? Or Poem 539. Hainbeste, hainbeste itxaron dut, / hainbeste ta
hainbeste madarikatu alfer, / ez baitut sekula gehiago baietzik esango, sekula. Azurm HitzB 63.
(En la expr. alfer da, duzu, dute...+ -t(z)ea 'es en vano, es inútil'). "(Por) demás es, (c.) alper da, alperrik da"
Añ. "Alfer da niri erratea, il est inutile de me dire" Dv. "Alper da (c), es inútil, se dice de una acción" A.
Ordu hartan afer date hari apelatzia, / Hark ehori eztemaio oren baten ephia. E 35 (59 afer date). Bai auher da
hartzaz kofesatzia, gaiza eroana osoki, edo eskietan ezpada, haren balioa bühürtzen ezpada. Bp I 99. Eta hala
alfer da halakoekin arrozoinatzea. ES 172. Zeren alfer baita hekin erremedioketan ibiltzea. Ib. 173. Alfer da
beraz hautatzea Kofesor largoak, penitenzia arinik baizen emaiten ez dutenak? CatLav 301 (V 149). Alper da
eskatzea: pekatarien deseoak ez dira kunplituko. Cb Eg II 116. Alfer laite gehiago luzatzea. Gy XII. Alfer dute
hainek erratea flako direla: indar handiak, harma garaitiarrak kausi letzakete sakramenduetan. Dh 220. Alfer
da eskatzea, bekhatorearen nahiak ez dirade betheko. Dv LEd 208. Ezen alfer da uste izatea Jesus Jaunaren
zorionera helduko garela. Jnn SBi 89. Gobernadore Jauna, alfer duzu mintzatzea. Ib. 137. Alper izango dozu /
Nigar egittea, / Ederrak artukozuz, / Bai, neure maittea. Echta Jos 30. Alper da orreri esatea. "Es inútil que se le
diga a ése". Zam Man 4. Oztoporik alper da / zuri bilatzea. Or BM 116. Bai, ta ortaz idurimena zirikatzea alper
uke. Or QA 199. Badirudi alfer litzatekeela horrezaz mintzatzea. MEIG VI 179.
(Con part. en lugar de -t(z)ea). Alper da bat-banan izar bakoitzan geldi begiratu. "Es inútil mirar". Or
Poem 526.
(alferra da). "Ser en vano. Alperra da ari asarre eittia" Elexp Berg. Argatik alferra da zuk esatea: [...]. AA
III 557. Baki alperra dala ekitea ari, / Eziñ giñaikelako atzera ekarri. AB AmaE 251. Neri begitantzen zait
alferra izango dala berriro eskribitzea, zergatik ezagun da [...]. Apaol 47.
4. (Lar), alper (Lar). "Acidia, vicio capital, pereza en el bien espiritual, [...]" Lar. Cf. infra ALFERREZ.
Alferra nausitzen zaiote; bihotz gaixtoa ere bai. Orduan, [...] beren baithan erraiten dute: aurthen hemen naiz,
eta behar-bada heldu den urthean ez! Zertako nekha? Dv Lab 83. Eta alperra zer dan ere etzekiala, Patxi prest
egoten zan bethi langilei laguntzeko. Osk Kurl 92.
5. alper. Aunque, a pesar de (que). "Aunque sea tarde, alper berandu izan (V)" A EY III 250. v. ALFERRIK
(c). Leiora agertu iakon / gelako txoria / zeruko atera legez / barruko gloria, / ta alper ilargi barik / gaba zan
iluna, / laster ezagutu eban / kanpoko laguna. Azc PB 141. Zer litzate Erregean / buruko koroia / itxi bear
baleuke / goizaldean oia? / Pisu guztiz astuna, / alper urrezkoa, / da kenduten dabena / goizaldeko loa. Ib. 326.
Ikusi eban Pepita / zaldunak bein baten / Eleizan arimentzat / dirua botaten; / eta berak, alper zan / eleiztar
barria / bota eban atabakan / ogerleko andia. Ib. 155 (v. tbn. 207). Biba Isabel segunda / ona baino obea, /
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1075