A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Eta kasik Ur-onttoan, bizi ohi zen emazteki bat alferra... bainan alferra! Zotza, hots! Barb Leg 140. Liburulanetan
alperra izan. Or SCruz 20. Badaki gizon batzuk alper, nagi ta baldresak direan artean, beste batzuk
langiñ, bizkor ta zoliak direala. Kk Ab II 114. I, gizatxar alper ogi-yalea az. Or Tormes 63. Lana egiten
kostunbratua / ttiki ta gazte nitzela, / ez mundu huntan zenbeit bezala / tunantea ta alferra. In Tx B I 122. Zuk
biar zendun Gipuzkuako / alperren diretoria. Tx B III 56. Publiku ontan itzegin dute / alper xamarra naizela. Ib.
58. Agindutzia ez du baliyo / berez alperra danari. Tx B IV 153. Ez aiz yetxiko, alper arrandi-aundi ori, ez! Or
Mi 57. Este bat alperra omen daukat ta beste bat itxua. Lab EEguna 66. Ixildu zen olerkari yaun Kilkerra: /
Aixtian, alper eder den Txitxarra. Ldi BB 128. Gizartekeria begi txarrez dakuse baserritar zintzoak: alper eta
nagien, arlote eta ameslarien asmakizuna dala uste dabe. Eguzk GizAuz 120. Eiztaria, alper izan-da ere, / bakar
jeki da goizean. "A pesar de su pereza". Or Eus 239. Alferrendako lanik ez eta astirik ez (B). A EY III 170.
Alperra beti gazte (V-ple). Ib. 170. Aurerrak betik lanez beterik (R-uzt). Ib. 177. Kristau guztiak ez gera
berdiñak: batzuk onak, besteak gaiztoak; batzuk alper, besteak langille. Anab Poli IX. Alferrak, bi lan. And
AUzta 40 (84 alper). Guregatikan ez dute esango / langille onak geranik, / bertsolaririk al gera iñor / alper
xamarra ez danik. Lizaso in Uzt Noiz 93. Txit langilliak ez gera baño / ezta ere oso alperrak. Uzt Noiz 93.
Mozkorren etxean, eguerdiko babak arratsean. Alperren etxean, ez eguerdi ta ez arratsean (G-goi). Inza EsZarr
151. Bi lan egin beharra izango du, alferraren gisa. MEIG II 104.
v. tbn. He Gudu 121. It Fab 173. Dv Lab 71. ChantP 94. JanEd I 16. Elzb Po 215. Apaol 89. Jnn SBi 93.
StPierre 23. Etcham 75. Zerb Azk 33. Arti Tobera 267. Izeta DirG 47. Larz Iru 22. Berron Kijote 19. Alper: Acto
240. JJMg BasEsc 215. Astar II 222. Zav Fab RIEV 1909, 36. Zab Gabon 66. AB AmaE 416. Ill Testim 6.
Altuna 62. Enb 36. ABar Goi 21. SMitx Aranz 70. Bilbao IpuiB 171. Erkiag Arran 115. Etxde JJ 13. Basarri 2.
SM Zirik 103. BEnb NereA 53. Ibiñ Virgil 109. Alzola Atalak 57. Auher: Egiat 199.
(No ref. a personas). Gaztaro alferrak dakarke zahartze landerra. O Pr 185. Gertuz ongi ari zara, ezen
gaztetasuna alferra zahartasuna nezesitazua da. Volt 263. Eskua moztu, / trixte gelditu / naiz izan ezkerrekua; /
baldin jenioz / izandu balitz / oitura alperrekua, / bide-ertzian / eske jartzeko / tamaña ederrekua. EusJok I 142.
Adimen elkor alferraren urguiluak ez baitio [...] ezagutza lausotu. Mde HaurB 93. Gizeraile lagunak beha
zitzaizkion, beharri alfer bat baizik ez emanez, ordea, haren eleetara. Mde Pr 134. Oeko goxo alferrak
utzi-ta, bere zaldi famatu Rozinanteren gaiñera igo zan. "Dejando las ociosas plumas". Berron Kijote 42.
(Con complemento alativo e instrumental). Baldin askotan entzuten baduk mandatu bera, / Behin ere ez
aizela alfer irabaztera. EZ Man I 25 (ref. al jubileo santo). O gizon egin-bidera alfer eta beranta / iabearen
laudatzera ez aizela marranta. EZ Man II 17. Hargatik neure eginbidera alfer izatu naiz. EZ Eliç161. Ene
nabusia asarratuko da erraten duelarik alfer naizela aren zordunei minzatzeaz. "Que je suis paresseux à
solliciter ses débiteurs". Volt 237s.
(Como primer miembro de comp.). Alperrak berarizko usaiña euki daroe: alper-sundea. A BeinB 41.
Dirua irabazten da / edozein lekutan / Afrikan, nai Europan, / Liman nai Calcutan: / alper-errian dagoz / aloger
ederrak, / ta leku askotan dira / gizonak alperrak. Azc PB 320. Eztogulako ezetarako / Biar alper-endakorik.
Enb 164. Amaika gizon ba da, [...] berandu oera, / iñoiz ez lanera. / Jairik-jai ibiltzeko, / alper-billera. NEtx
LBB 313.
(Usos predicativo y adv.). "Mazte korrék zer egitan du betik aurér? ¿Qué hace esa mujer siempre ociosa? (Ruzt)"
ContR 530. Cf. ALFER EGON, ALFER BIZI. Eta hirugarren oreneko irian ateraturik, ikhusi zituen
bertze [langile] batzu plazan alfer. Dv Mt 20, 3. Orain mendi ta oianetan aize ta euriz, edur eta izotzez bizikera
latza yaroat. Zenbat atsegiñago tellapean bizi ta alper ta nagi, jatekoz ase! Eguzk GizAuz 103. Mikel, beti
bezela, eskribitzeko ailper xamarra dabil, eta orregatik neuk aurrea artu diot. NEtx Nola 26.
(Uso sust., precedido de gen.). Noxean-bein gorantza / jaso dauz burubak / Eulijak atzemon nai; /
Txakurren alperrak! "¡O perros perezosos!". Laux BBa 50.
2. (V, G, AN, L; Ht VocGr 435, Dv, H), alper (V, G, AN, L; H (+ -ph-)), auher (BN, Sal, S; H), aufer (Sal),
arpel (V-ger). Ref.: A (alfer, alper, auher, aufer, arpel); Lrq (auher); Gte Erd 13. (Adj.). (No aplicado a
personas). Inútil, vano, improductivo, estéril. "Vain" Ht VocGr 435. "Edergailu alferrak, vains ornements.
Onthasun alferra, bien infécond, improductif. Adar alferra, branche gourmande. Diru alferra, argent disponible
qui ne sert pas [...] Alferretara bihurrarazi ditutzu ene bermatzeak, vous avez rendu mes efforts inutiles" Dv.
"Inutile. Lan alferra, travail sans profit" H. "2.º inútil; 3.º (L) infructífero, estéril" A. "Lan auher bat egin düzü
(S)" Gte Erd 13.
Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos.
Defendatzen drauku, eztezagun Iainkoaren izenaz abusa [...] zin arinetan eta alferretan ere. Lç Ins D 4r.
Baina badiotsuet, ezen gizonék erran dukeiten hitz alfer guziaz, kontu rendaturen dutela iudizioko egunean. "De
toute parole oiseuse". Lç Mt 12, 36 (He, TB hitz alfer, Dv elhe alfer, Hual ele aurer, Samper itz aguer, Echn
solas alfer, SalabBN, Ip elhe auher, Ur itz alper; Ol alperrik esandako itz, Ker alperrik esandako berba, IBk hitz
oker, IBe hitz huts, BiblE alferreko hitz). Lagunen artean asko hitz arin alfer eta gaixto erran dut. EZ Eliç 156.
Esparantza alfer eta / progotxurik gabea. Ib. 226. Hitz alfer guztiez eman behar da kontu. Ax 162 (V 109).
Baiña esperantza banoa, alferra, eta iduriz probetxu gutitakoa du. Ib. 248 (V 167). Lan lasterra, lan alferra. O
Pr 297 (cf. infra ALFER-LAN). Eta ene bihotzetik athera dezadan artha alfer eta grina guzia. SP Imit III 27, 4.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1072