A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
la tradición labortana hay alfer (alpher en HeH), en la suletina auher (junto a aufer, aurher, aver y alfer
en Tartas; sólo aurer y aurher en Maister; sólo alfer en Archu y AstLas (73)), y en la bajo-navarra: afer en
Dechepare, SalabBN (en éste junto a auher) y en Bordel, auher en los autores de Mixe (y en Oihenart, que tbn.
emplea alfer) y alfer en los escritores desde finales del s. XIX (excepto algunos ejs. de auher en Oxobi). Para los
alto-navarros hay alfer en Mendiburu, en Lizarraga de Elcano y en F. Irigaray (159), aufer en Lizarraga y en una
trad. del Evangelio de Mateo del s. XIX, aulfer en msMur (18), y alper en Inza (Azalp 12), Orixe e Iraizoz. En
textos roncaleses se documenta la forma aurer y en el salacenco Samper aguer. En DFrec hay 25 ejs. de alfer y
10, meridionales, de alper.
1. (Adj. y sust.). (Aplicado a personas). Holgazán, vago. (En relación con nagi, alfer tiene un sentido más
fuerte: algo así como 'holgazán, haragán' frente a 'perezoso, poco inclinado al trabajo'). "Paresseux, fainéant" SP.
"Alfer etsia, tenu pour franc fainéant" Ib. "Fainéant" Ht VocGr. "Oisif" Ib. 392. "Perezoso", "haragán",
"holgazán", "desidioso", "ocioso", "poltrón", "remolón" Lar y Añ. "Abribonado, [...] alper egiña" Lar.
"Paresseux" Gèze, Dv y H. "Vago, haragán, inútil" A. "Alfer bilhakatu (Hb), devenir fainéant" Lh. "Vago. [...]
Benetako alperra; buruan azka eitteko baño be alperragua zalako, zorrixak jaten ebela bizi zan" Etxba Eib.
"Vago, perezoso. Argixa da, baiña alperra" Elexp Berg. "Barezuria baino alferrago (AN-gip), [...] alperraren
kolpea xuxen (alfer kolperik ez egiteko) (G-azp), [...] alperrago da, pikorik ere ez du iten (AN-gip)" Gte Erd 13.
"Alper galantak dira (V-m-gip, G-azp, AN-gip)" Ib. 45. Cf. IC I 674: "Alper ibai, río vagabundo o inútil"; cf.
tbn. VocNav s.v. alferra, auferra y aurer. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
Eta zerbitzari alferra egotzazue lekhoreko ilhunbera. Lç Mt 25, 30 (He alfer, HeH, alpher, Lard 434, Ir YKBiz
421 alper, Ip auher, SalabBN afer; TB, Echn, Samper, Hual inutil, Ur gauza eza, Leon ezdeus, BiblE ezertarako
gauza ez den). Gizon utra ederra geiaenean alperra. "Hombre muy mucho hermoso, por la mayor parte valdío y
ocioso". RG B 4. Ebanjelioko zerbitzari alfer hura. Mat X. Alferra ernatzen dute ezten eta zihiez. EZ Man I 108.
Zeren nola herri guztietan, ohi baita komunzki zenbait alfer eta iende galdu. Ax 31 (V 18). Lukanoek edireiten
zutenean nehork iende alferrei deus prestatzen zerauela, emaiten zuten berehala sententzia prestatzaillearen
kontra. Ib. 33 (V 19). Zerk aratza hor, alfer-nagia? Ib. 34 (V 21). Alferrari erran behar zaika, dagiela, eta
nagiari, higi dadilla. Ib. 49 (V 32). Eder, auher. "La belle est d'ordinaire fainéante". O Pr 122 (Saug 140 auher).
Geroa, alferraren leloa. Ib. 189. Eta xoil damu izanen duzu zeren hain nagi eta alfer izan zaren. SP Imit I 23, 3.
Aski da alfer izaitea gaizkin izaiteko, Catonek dioen bezala. ES 185. Zeren alferkeriak alferra bizirik dagoela
ezartzen baitu ehortzia. Ib. 183. Oiez gañera etzaitu izutzen nekeak, minberakor, ta alper txarrak izutzen dituen
bezala. Lar, carta a Mb 277. Eta alperrak diraden bezala, eztute ikasi nai geiago. Ib. 279. Triballatzeko deitü
izan zirela, eta ez elhestetan thenporaren igaraiteko, eta aurher izateko. Mst I 17, 3. Langille txar nagi alferrak
gaizki ta berandu maneatzen ditu bere bazterrak. Mb IArg I 81 (84 alfer nagi). Beharra ta gabenza da esku
alferrak biltzen duena. Ib. 82. Euskaldun alper ajolakabeai esan dakieke astoaren aorako eztia eztala. Cb EBO
30. Zoin okasionetan gira prinzipalki auher eta nagi? CatLan 117. Eta ene egiteko bakharrarentzat antsikabe,
ezaxolatu, eta alfer izatu naiz. Brtc 137s.
(s. XIX). Zer itxaron dezakete Jesu Kristo gandik onelako nagi, alper ta amore gabeak? Mg CC 208. Gizon
ospetsu, burrukari, ondatzalle, alper ta baldanakaz. Mg PAb 43. Ta geure eranzute onegaz arpegian emongo
deusku Jangoikoak, Ebanjelioko serbitzari alperrari legez. Añ LoraS 104 (v. tbn. 101). Idisko mardo, baña alper
ta ezi gabea. VMg 85. Baña badira beargille andien artean ere nagi, alper galantak. Gco II 75 (v. otro ej. en la
misma pág.). Baña beti beartsu, alferrai gertatzen zaion eran. AA I 476 (594 alper). Badira guraso batzuek
alper uts-utsak, eta ezergatik, nekeari jarraitzeko, esnatuko ez diranak. AA II 81. Onerako alperra; gatxerako
biargina. fB Ic I 26. Gormanda, libertina, auher, mihi gaxto, / Uste düt Gaztalondon bat ükhen halako. Etch
378. Gipuzkoako maizter, ta etxe-jabeak / Ez dira alfer, nagi, ardura bageak. Izt C 151. Afer tunante batzu /
Gure onen jabe. Bordel 181. Karitatezko legea / Ezta alferrak bazkatzea. Gy 4. Adin gaztean dena alfer eta nagi,
/ Zaharrean maiz dela gose eta egarri. Ib. 4. Alfer omena dute artzain gehienek. Hb Esk 234. Eta, ai nagialperraren
errukarria! Lard 434. Orai artean ihes egin dut lanari, alfer bat izan naiz. Laph 71. Badauka
kortejantea, / alperra eta tunantea, / pikaro balientea. Xe 278. Kontzejura etorri naiz / paper baten billa, /
pentsatzen jarri ta ere, / au dek alper pilla! Ud 25. Gaitzerako pronto ta onerako alper. Ib. 112. Gazte alper
nagia. Arr May 19. Amaika alper ogia jaten / badago emen lurrian. Urruz Urz 43. Zenbat alfer, edale, / aise bizi
nahi! Zby RIEV 1909, 107. Ez diat hire sos zikinen beharrik, alferra, zikoitza, barea, ohoina... HU Zez 60.
Nehon diren judu eta alfer mandrineria jende-jale guziak bildu ziren sosaren usainera. Ib. 45s. Zintzoa beti izan
da alperren astoa. Azc PB 109. Bat izan leiteke errukiorra, eta denpora berean izan leiteke nagia eta alperra.
Itz Azald 181.
(s. XX). Dana egoan orduan azpikoaz gora. Alperrenak ebiltzan langillien, autari billa. Ag Kr 172. Ta esan
eutsazan Martiñ-i, alper, zital, ganorabako ta aora etorri jakazan berba txar guztiak. Echta Jos 44. Auher pür
bizitzeko / Eztelakoz moda! Xikito 13. Alferra ez da guti ari dena: [...] Alferra da bere hartan gogo onez
bermatzen ez dena. JE Bur 38. Ai, alper, trakets, ardozalea! Ag G 44. Aate alper-nagien umeak oilo amaloka
baten egapean [azi]. A Ardi VII. Alper, gaizto, lotsagabe, ordi, zikiñ, lapur, gezurti, Barrabasa. Auek ziran
itzikan onenak. Urruz Zer 86. Lanerako alperrak, / pizkor zurrutian. JanEd II 76. Nun dabila hemen gaindi? /
Hori alfer zautak handi! Ox 53. Xoriburu guziez aise haiz jostatu, / Zikoitz alfer zoroez borthizki trufatu. Ib. 154.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1071