A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
dezaizula. Or Mi 87. Zure zoruna edertzen ari da. Zure aletegiak gañezka. Goen Y 1934, 98. Alperrik ariko zara
auzokoaren aletegi okituetara begira. Ibiñ Virgil 73.
v. tbn. TAg GaGo 94. Ir YKBiz 280.
Ja nonbait eman dügü auherkeria bizio güzien ama zela, hüme hen bederakatzia heben ezta nere ofizioa, bena
hetarik franko dütüt izentatüren, ükhan dezen merexi dien aletegi hügüna. Egiat 199.
aletegitu, altegitu (Lar). "Entroxar, altegitu, solairutu, altegian sartu" Lar.
aletegizain, altegizai (Lar). "Horrero" Lar.
aletistezko. "Diamargaritón, composición medicinal" Lar.
aletoki (G ap. A). Granero. v. aletegi. Garia ordea bildu ezazute nere aletokirako. Ur Mt 13, 30.
aletsandriar. v. alexandriar.
aletsu. Abundante en granos. Eta, ara! zorten ber-beretik zazpi galburu aletsu eta eder garai. Ol Gen 41, 5
(Urt bihitsu, Dv betheak eta ederrak, Ker garautsu). Orainarte, ageri danez, eskumen ikol ta zizpila bildu dugu
Eladeko iakintzaren alorrean. Oraingoan, ordea, bala aletsu ta mardulak iasoko ditugu, baldinbait ere. Zait Plat
81.
aletu (AN-larr ap. Asp Leiz; Lar, Añ (G), H). 1. Granar. "Épier, produire la graine" H. "Artoa aletu da" Asp
Leiz. v. 1 burutu (3). Utzazue geldirik garia aletu ta zoritu arte guzian. Mb IArg I 201. Ez da oietan barrenen
sartzen Jaungoikoaren azia, belarrean sartzen da aletu gabe. LE Urt 96s (ms. 34v ez granátzen).
2. (V-gip, G; H). Ref.: A; Iz ArOñ, UrrAnz; Elexp Berg. Desgranar. "Égrener" H. "Idarrak aletzen diardut"
Elexp Berg. Buru bilduak aletu, eta amar lakarirekin amagiarrabari joan zitzaion. Lard 160. Eta maatsa
elduegia egoalako, eskuetan aletuten zan. Or Tormes 25. Ari zan [gaztaiña-pilla] jalki ta jalki (aletu).
"Desgranando y más desgranando". Or Eus 75. Ostiral santu goizean artoa aletu ta ereiteko gordetzen da (Gbet).
A EY I 61. Ezperen, bildur izan, [...] galburuak soroan bertan aletuko ez ete-diran. TAg Uzt 77. Gurdika
eramango ditu [artaburuak] marandiora, an etxekoak zuritu ta aletu ditzaten. Ib. 291 (292 aletzea). Arritxabalean
azaoak zartaka zaplainean aletzen zituen bitartean. Ib. 158. Aitonak bereizten zitun gero eskuareaz
alkarrengandik agotza ta gari-alea. Eskute aletuak, berriz, sapaira jaurtitzen zituen. Ib. 159. Mandiyo aundi
batean / artaburuak aletzen / pozik iñardun gera bart / amasei neska ta mutil. EA OlBe 19. Txinan ere, lekadun
zenbait makilaz edo beste lankaiz naiz zapalkilluz aletzen ditute. P. Etxeberria EG 1956 (9-10), 76. Babarrun
lakak esku garbiekin aletzen. Ugalde Iltz 52.
Desgranar (las cuentras de un rosario). Errosarioa egunero aletzen dan etxeetako neskak. MAtx Gazt 82.
(Usos figs.). (Aux. trans. e intrans.). Teresa, kanta itunak besterik ez dituzu seaska kulunkatzean! --Besterik
aletu al nezake mutiltxo onen aurrean? Sorarrain Elezar 30. Andre Zelestinari, Agirretarrai zegokien oro,
garrantzi guzikoa iduri zitzaion eta etzun gezurrik aletzeko barne-kezkarik, bere sendiaren goraiparri bazen.
Etxde Itxas 20. Fray Luisek berak, bere olerkiak gaztaroan eta oraindik aur samar zalarik eskuetatik edo aletu
zitzaizkiola. Gazt MusIx 63. Urrutitik etorri amets zurrunbiloa / bata bestearen ondotik / marmol irudiz bihurtu
zen. / Multsoaren ale guztiak / bata bestearen ondoren, / etenik, bereizturik / A-le-rik-a-le-bat-ba-te-an / ba-kandu-ak-a-le-tu-ak.
Lasa Poem 65. Ordua bezala, / tantoka, tantoka [...], ordua torretik / bezala, aletzen naiz /
heriotzaren azpitik. Azurm HitzB 58.
3. "Proveer de grano. Igara aletu, alimentar el molino" Bera.
aletun. "Saltamontes (BN-lab; Lacombe ms.)" DRA.
aletxa (V-gip-oroz ap. A), aletxe (V-ger-m-gip ap. A), alitxi (V-gip ap. Iz ArOñ). 1. "Ojal para botones,
presilla" A. "Alítxi bat, un ojal saliente hecho con hilo" Iz ArOñ.
2. aletxi (V-gip), alitxi (V-gip). "Aletxixa, alitxixa eiñ. Matasea egiterakoan ariaren lenengo puntea ta gero
azkenengoa ere bai matasan lotu bear izaten dira, matasea naastu eztedin. Ori da alitxixa egitea. "Alezaiña" ere
esaten diote" Iz LinOñ 182. v. alasai.
aletxe, aletxi. v. aletxa.
aletxo (Lar). 1. (Dim. de ale). "Granico, granillo" Lar. Askotan biurtzen naiz / zulora lerturik, / aletxo bat
bakarra / bildu gabetanik. / Orduan jaten ditut / belarren sustraiak. It Fab 34. Bostoñaz edo mostazaren edo
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1068