A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
tristiak, / aleluiak baditu / onela ikustiak. Auspoa 139, 17 (en boca de unos mozos entrados en quintas).
2. (Interj. para demostrar júbilo). Aleluya. Cf. Lç Decl a) 3v: "Hallelu-ia, bi hitz Hebraiko dirade, eta hanbat
balio dute nola, Lauda ezazue Iainkoa". O Giristiño tristea, / Biztu da Jesus maitea, / Alleluia, alleluia, /
Alleluia, alleluia. Gç 93. Zelüko erregina, alagera zite; Alleluia; zük ekharri düzün Semia, Alleluia hiletarik
phiztü beita erran dian bezala, Alleluia. Ip Hil 181. Gure Jauna irugarren egunean piztu zan, zure aita
amargarrenean piztuko da. Alleluya, alleluya! A Ardi 123. Berela, ekaitz-erdian, eguzki-izpi luze bat agertzen.
Alleluia! Or Mi 131. Arkaitz bageko egi batean alleluia! ontzia legorretara da. Ondar ezoan guziok belaunika
oiuz esan genun: ekaitzetik begira gaituzu. Ib. 131. Bai dohatsua frogapenetan den gizona, / frogatu eta goiko
bizian zer korona. / Alleluia. Ardoy SFran 348.
- ALELUIETAN IBILI. "Aleluietan dabiltza, pasaieatzen, bazterren ikusten" SP.
aleluiaka. Profiriendo aleluyas. Aiek ere dantza egin zionaten Andere Mariri, iñolako gorespenak emanez.
Alleluiaka ari izan zitxinan gerri ta buru makurtuz Bildotsaren amari. Or QA 195.
aleman (G-nav ap. Iz Ulz 77), alaman (Urt V 153). 1. (Adj. y sust.). Alemán, natural de Alemania. "Cirrigeri
germani, illeak burlaturik dakharzketen alamanak" Urt V 153. v. doixtar, alemandar.
Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur. La forma alaman sólo se encuentra en Hiribarren (Esk 9) y
Zalduby (RIEV 1908, 605). En DFrec hay 10 ejs. de aleman.
Etzuen bere mendean arnorik edan, anhitz baitzen aleman batentzat. Ax 406 (V 265). Erromarrek Anglesen,
Alemanen, eta hekien kapitain jeneralaren kontra izan zuten gerla hartan. ES 112. Alemanak beitira / Españulak
bezala, / Bere pekuen mendeküz eta ürgüllüz gora. Etch 478. Bai Inglesak nola Alemanak nai dute ta datoz nere
agintiaren pian jartzera. Bv AsL 65. Soldado aleman elibat. Ip Hil 86.
(s. XX). Musikero alemana; arrek aurrian jartzen diyon guziya jotzen du. Iraola 105. Hortan, bertze askotan
bezala, gure auzo Alemanek aspaldian aitzinduak gituzte. JE Bur 49. Ondar gerlan alemaner ikusi ginuen
jauntzi hura bera dakar. JE Ber 47. Erbestekoa da, ez bakarrik alemana Españian edo Zamorakoa Euskalerrian;
baita ere donostiarra Bilbon, getariarra Zarautzen [...]. Ag G 329. Bi gizon; bat frantsesa, bertzea alemana.
StPierre 31. Soldado aleman bat. Ib. 28. "Aleman guziak txarotu bear ditegu", entzun nion praile prantzes bati.
Or SCruz 109. Demoniñie! Gerra nausian alemanak ez ebela garbitu? Kk Ab II 33. Rusiatikan abisatuta / ekarri
zuten Berduna; / alemanentzat etzan ederra / ura sartu zan eguna. Tx B III 21. Ikusi al'ukan injeniero aleman
aren emaztea? ABar Goi 16. Doixtarrak (alemanak) [...] aundi-zaleak ziran. Ldi IL 162 (162 aleman oiei).
Doixtar edo alemanak. Eguzk GizAuz 40. Tekniko aleman bat ebillen Plaentxiako kañoi-fabrikan. SM Zirik 38.
Alemanen denboran ogirik etzen izaten. Mattin 35. Alemanek noiz alde egin zuten, 45.ean? MEIG IX 78.
v. tbn. HU Aurp 206. Enb 136. Barb Sup 64. EusJok II 140. Iratz 134. Zerb IxtS 109. Mde Pr 247. Anab Aprika
12. Basarri 70. Alzola Atalak 117.
Zergatik eraman induten ara? Prantses gizagaxo aiek burua galdu zunaten, alemana sartu zitzaienean.
Guregana iduritu txarren batek artu zitunan. Or QA 102.
(Precediendo a un sust.). Gure Jinkua eiki / Etzen aleman kastati. Etch 482. [...] erakutsi zuen aleman
aintzindariari. StPierre 34. [...] itsusi zitzaion aleman jeneralari. Ib. 31. Aleman, ipar-amerikano, angles, [...]
español kontsuletarik badu edozoin frantsesek [...] laguntza gehiago, bere herritar aitzinekoetarik baino. JE Ber
72. Au alemana edo aleman jatorrikoa zan beintzat. Etxde JJ 271. Etzion barkatu aleman kastako apaizari. Ib.
271. [...] daritzaten poesia ederrak; batzuk Ulhand eta beste aleman neurtizlarietatik zuzen zuzen itzulikatuak.
Izeta DirG 12.
Perteneciente o relativo a Alemania. Eskol-etxe Alemana. Laph 247. Pake-oasitzaren izena etzait beñere
gogoratzen. Alemana-edo dirudi. Txill Let 130.
2. Lengua alemana. v. doitxera, alemanera. Eta nola hanitx nork bere nazionentzat trabaillatu baidire
Alemaniakoak alemanez, Espainiakoak espaiñolez [...]. Mong 587. Hala hitzetan, nola Gramatikan, hain dira
diferent Hebreotik, Puniakatik, [...] Alemanetik, hala nola baita Hebreoa Latinetik. ES 127. Han entzun nituen
alemanez juramentu mota guzietarik. StPierre 18. Laster itzulpenak jalgi ziren latinez, italianoz, alemanez. Lf
ELit 157. Alemanetik euskeratua. Lab SuEm 165. Bere herriko hizkuntza, alemana, guztiz maite zuela. MEIG VI
57. Gero bigarren edizioa berak atera zuen alemanez. MEIG VIII 87.
v. tbn. Mde Pr 204. Basarri 178. Osk Kurl 115.
- ALEMANEZKO. (Adnom.). Alemanezko hitz jatorrak. PMuj in MEIG I 93 (v. tbn. MEIG VI 129).
- ALEMAN-HIZKUNTZA. Lengua alemana. v. supra (2). Aleman hizkuntza hura puska bat marraskatzen
bainuen. StPierre13.
Etim. En documentos medievales navarros, y ahora como apellido, se atestigua sólo Alaman, cuyo valor es
naturalmente impreciso.
alemandar. Alemán. v. doixtar. Geroz ibilli da Alemandarren eskuan ta gaur arkitzen da Austriko itxean.
Mb IArg I 342. Injeniero alemandar aren andre eder ura. ABar Goi 57.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1062