A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
dirala. "O sea". Or in Gazt MusIx 12. Ain zuzen ere, bost neurtitzeko aapaldi onek, lirak alegia, giartsu oi du
esakuntza ta neurtitza ere. Gazt MusIx 65s. Lira-k beraz, XVI gn. mendeko iru olerkari aundienen, alegia,
Garzilaso, Fray Luis ta Donibane Gurutzen bitartez artu zitun lurrak Españan. Ib. 65. Burutazio au datorkit,
alegia, nola ez didazun lepotik eldu ta kalera jaurti. Lab SuEm 173. Aien galdekizunai erantzuteko astirik ez
neukala esan nienean, lanera joan bear nuala alegia, erantzun zidaten: [...]. Ib. 206. Badakit zer dan. Usaia.
Gasolina usaia, alegia! Ez bait zaude oiturik. Ib. 197. Alor kantak, Georgikon alegia, iñork ere eztituela
euskeraz osorik eman. Ibiñ Virgil 23. Eskutitz sail bat zan; karta sail bat, alegia. NEtx LBB 79. Elizako kantorea
izan bear zuan. An ere kantatuko zuan ark beste askok añean, elizan alegia. Uzt LEG 45. Nik ori entzun
nuanean, Tobosoko Dulzinea alegia, zoraturik bertan zur ta lur gelditu nintzan. "Cuando yo oí decir Dulcinea
del Toboso quedé atónito". Berron Kijote 111. Axularren garaikoek, Bizkunde-arokoek alegia, [...] antzinako
Greko eta Erromatarrak hartu zituzten maisutzat. MIH 164. Egiazko poesiak, landuak, ikasiak, alegia, harreman
gutxi izan dezake bestetan ere koblarien lanekin. Ib. 241. Kontuan eduki behar da, batipat, neutralizazio
delakoa: bi fonema berezi, alegia, ez direla noiz eta nonnahi berezi eta bereizgarri. Ib. 98. Leizarragak itzuli
zuen bezala, "dohatsu dirade emeak (otzanak, alegia), zeren hek lurra heretaturen baitute". MEIG III 152.
Gauza bat da arrantza, astoarena alegia, eta bestea arrantza, itsaso-erreketako arraiena. MEIG VI 102.
v. tbn. Mde Pr 174. SMitx Aranz 31. Erkiag Arran 121. Zait Plat 81. Salav 108.
Eziñ diteke olakorik --Don Kijotek berriz--; diot alegia, eziñ ditekela andere-gabeko zaldun ibiltaririk izatea.
"Digo que no puede ser". Berron Kijote 147 (145 tbn. diot alegia)
(Empleado como anafórico, para introducir algo que se va a decir a continuación). v. 1 zera (2). Orra ba,
nik jakin nai nukena da... alegia... zera... Erri ontan bazkaitara norbait eraman nai danean, nola esaten zaio?
Muj PAm 41. --Ta, zer esan dizu? --Esan dit, alegia, abek gaztetxoak, txikitxoak dirala oraindik eta urruti
aietara iritsi gabeak dirala. Ib. 44. --Zera, Xixili, esan nai nizun, zera, alegiya... --Alegiya? --Bai, ba... zera... --
Tori alegiya. Ta orain, zuaz emendik eta etzaitiala geiago nere begiyen aurrian jarri. Alz Txib 104s. Ta gañea,
kontsultea badakit nik zertaako izango dan. Zea; alegie: andrea artzea zoazela eo etzoazela eo, ez da ala? Lek
EunD 34. Gero, zera esan zionat, alegia, Pelentuara joateko garaia eldu dela. Etxde JJ 80. Zera gañeratu zien,
alegia, tiroak uts-egiña zala bere damu bakarra. Ib. 170. --Nai al dek nere iritxia ematea? --Zer iritxi? [...]. --
Alegia, Manueltxo gaur gabean datorrela nola jakin dezuten. Ugalde Iltz 64. Ba... Zuek gaur zerbait egin
dezutela, ta bera salatzallea bada, alegia etorriko dala, e! Ib. 64. Nere ustez kontua bestea dugu, alegia, euskal
esperanto hori beharrezko, premiazkoa dugun ala ez. MEIG IX 49 (este ej. y los siguientes corresponden a una
entrevista). Esan nahi dut, alegia, zerbait egiteko edo estudiatzeko, garaia izan nuenean aukera izan banu,
beharbada bide horretatik joko nuen. Ib. 66. Nola esango nizuke nik, alegia, Santoñan zer gertatu zen Santoñan
geundenok bagenekien gutxi gora behera e. Ib. 67. Beraz, gauzak ez ziren alegia, ni han gelditu edo besteekin
joan, ez. Ib. 70. Beno, alegia, nire ustez, eta hori askotan esan dut [...]. Ib. 75.
4. "(V-ger-arr-oroz-m, B), se dice como interjección al recordar de repente una cosa" A. "Ahora que me
acuerdo, alegia! (V-m-ger)" A EY III 238.
5. (L, BN, S, R; Urt I 271, Gèze, Dv, H), alegi. Ref.: A; Lrq. (Sust.). "Allégorie, parabole" Gèze. "Fable (Gy,
Arch), énigme, feinte, simulacre" Dv. "Alegia, fable, parabole (employé par certains modernes seulement)" H.
"1.º (Lc, BNc, Sc), engaño, pretexto, simulación; [...] 2.º (L, BN, S, R), fábula, cuento; [...] 3.º (S; Ip Mt 13, 3),
parábola" A.
Tr. Documentado en la tradición septentrional desde finales del s. XVII (v. infra ALEGIA EGIN); en el s. XX
lo utilizan tbn. algunos autores meridionales. Con el significado especializado de "fábula", parece que se
documenta por primera vez en Archu, en su traducción de La Fontaine. Hay alegi no ambiguo en Orixe, Olabide
y Onaindia (cf. tbn. alegi-kutsu en Villasante).
Holako zundatze suertean, bada haiñitz superbiotasun eta Deabruaren artifizio, zeinak, alegia ederren
azpian, zuri pena egitea billatzen baitu. He Gudu 158. Izan bedi zure mintzoa esti, manso, garbi, xuxen eta leial.
Begira zaite bietakotasun eta alegia guzietarik. He Phil 364. Mintza zaite alegiarik eta disimularik gabe. He (ap.
H). La Fontainaren alegia berheziak, neurt-hitzez franzesetik üskarara itzüliak. Arch Fab 1 (v. tbn. 13). Fableak
edo alegiak, Lafontenetarik berexiz hartuak. Gy 1 (V fablea edo alegia). Goietxen alegiek buru seinalatzen, /
Damurik ez direla perla hoik prezatzen! Hb Esk 123. Duela bi mila urthe, sinheste oro goibelduak ziren alegia
eta asmu berriz. Hb Egia 49. [Koranek] gauzen hiruetarik biak alegia hirrigarri batzuez ditu, antze gutirekin
moldatuak, eta asko erakuspen, ahalkagarri eta beharri garbiek ezin entzunak. Ib. 84. Mendetako gauean
asmatuak ziren hari [Yupiterri] darraizkon egintza edo alegiak. Ib. 71. Utzirik beraz maltzurkeria guziak,
zimarkhu guziak, alegia, bekhaizgo eta mihi ukhaldi guziak. Dv 1 Petr 2, 1. Alegia hortarik / zer dagerin, huna: /
Askoren gutizien / funtsgabetasuna. Zby RIEV 1908, 773 (moraleja de un cuento). Guziez ezagutua da haur
errebelatuaren parabola edo alegia. Lap 224 (V 101). Hemezorzti, ala eztakit hogoi alegia (fables)! HU Aurp
164. Alegia hetarik luzeena, ederrena da. Ib. 164.
(s. XX). Bertze oren bat jan-edan eta ondoko horiendako, artetan gozoki eginez irri, alegia zonbaiti esker. JE
Ber 35. Guk gure aldetik aithortuko dauzugu ez dela arras egiarik gabea zure alegia. --Alegia edo egia, ez du
deus ederragorik Euskalerriari oldartzen den itsaso handiak. Ib. 81. Laño aizetsu argi zabalkorren itxuran
margotuta dare gela-gain edo techo oiek, eta ekantzak (figuras) alegiz (ala egia, alegoría, Azkue) eginda, airean
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1055