A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
alabatue mundu guzien. CatUlz 55. Anitx alegraten naz erri korrek ar dazaun onki, eta gaizak ere erkin zizkiola
gisa berian. Mdg 138. [Tudelako arnoak] alegratzen du / ene biyotza. JanEd II 73. Tabernariya nola triste
gelditu dan, bota akiyok bertso bat alegratu dedin. Iraola 60. Alegratzen naiz orduan ez ikusiya. Ib. 77.
Alegratzen naiz billatzia, zergatik mesere bat egin bear dirazu. Ib. 94. Gizona! Zenbat alegratzen naizen! Ib.
126. Gero, etxeño bat edo bertze ikustearekin bidearen bazterrean edo [...], horra nun alegeratzen ziren. JE Ber
10. Uda jiten denean da alegeratzen / zeren diren mendiak kabalez betetzen. Etcham 177. Artzainek
bisitatzaileak ongi hartzen dituzte, behar orduan argitzen, eta beti ahalaz alegeratzen kantuz eta xahako ukaldiz.
Lf in Casve SGrazi 14.
v. tbn. Tt Onsa 113 (156 alageratu). Gç 44. AR 335. Dh 58. MarIl 68. Jaur 366. Mde Pr 235 (47 alageratu).
Larz Senper 108. Alegratu: Acto 158. Zuzaeta 53. JJMg BasEsc 282 (-au).
(Con -ago, suf. de comparación). Hagitzez alegeratuago izan gara Titeren alegranzáz. Lç 2 Cor 7, 13 (He
gehiago are boztu gare; v. tbn. Lç 2 Cor 7, 7). Artzaina alegeratzenago da ardi errebelatu baten edireiteaz,
artalde osoaren, larre onean alha dela iakiteaz baiño. Ax 554 (V 354). Ordian [azken jujamentian]
alageratürenago dü kontzentzia xahü eta hun batek, ezi ez filosofiaren jakite barnak. Mst I 24, 6.
"Poxi bat alegeratu da (BN-arb)" Gte Erd 223 (junto a erdi mozkortuta, moxkorxka da, pinpirrendua da, etc.,
de otras zonas).
- ALEGERATUXE (alageratüxe S ap. Lh y Lrq). "Devenir un peu joyeux. [...] alageratüxen eta alageratüxeko,
[...] alageratüxerik, devenu un peu jouyeux" Lrq. Ordian hun dükezü zuretako, hersa zitian obra aphaler eta
kanpotikuer, eta alageraxe zitian egitate hunetan. Mst III 51, 2.
- ALEGERAXETAN (alageraxetan S ap. Lh (sin trad.)).
alegeratxo, alegretxu. Alegrillo, ligeramente ebrio. Ondotxu edan, eta alegretxu ifini bai, baña orditu inos
bere ez. Astar II 123. Edan ondotxu, eta alegretxu bai, baña orditu ez. Ib. 123.
alegeratzaile. "Alegeratzaillea , qui fait réjouir" SP.
alegeraxka, alageraxka (S ap. Lh y Lrq). (Dim. de alegera). "Un peu gai" Lrq. v. alegeratto.
alegeraxko, alageraxko (L, BN, S ap. Lh). Dim. de alegera. v. alegeratto.
alegeria. v. alegria.
alegetasun (Bera). Tristeza. Zer / zoritxar dabil min / ta alegetasunez, / or, biotz-buru gain? Egieder UrreB
19. Guda onek amaika naigabe ta alegetasun olerkariari iritxi dizka. Aitzol in Laux BBa VI.
alegeurza (det.). Agradecimiento (h.l.). La falta de acento --no siempre de empleo regular en Leiçarraga--
hace más probable que el tema sea alegeurz. --Dugun on guzia norenganik dugula ezagutu behar dugu? --
Iainkoaganik, eta halakotz gure bizi guzian eskerrak eta alegeurzak emanez, hura bethi laudatu behar dugu. Lç
ABC I 1r.
alegia (L, BN, Sal, S; SP, Urt II 474, Lar, VocBN, Dv, H), alea (SP), ale. Ref.: A (alea); Lrq /alégià/.
Tr. Además del gral. alegia se documenta alea en Haramburu y Axular y ale en Goyhetche (junto a alegia).
Hay tbn., salvo errata, un ej. de aleia en Inza, junto al frec. alegia. En DFrec hay 417 ejs. de alegia, 395 como
partícula, 22 como sustantivo.
1. Como si (fuera, fueran...). (Con formas verbales no personales; siempre encabezando la cláusula). "Quasi
vero, comme si vraiment, voire" SP. "Alea zuk egin, comme si tu l'avais fait" Ib. "Alea zu bertzera ioaiki zoaz,
vous allez comme si vous alliez autre part, bertzelakotz bezala zoaz" Ib. "Alegia, itxuraz, iduriz" HeH Voc.
"Alegia adv., feignant, cherchant à tromper par une feinte" VocBN. "Alegia ez atxeman, comme s'il n'avait pas
trouvé. Alegia ez ikhusten, comme s'il ne voyait pas (sens irréel)" Lf Gram 344. "Alegia n'est employé qu'en
incise, pour traduire comme si, et n'est jamais suivi d'un verbe à mode personnel" Ib. 344, pero éste, siempre con
valor irreal, tiene que ser suplido en la traducción. AxN explica alea (284) por alegia.
Tr. Documentado en autores septentrionales desde Leiçarraga y en el meridional Bilintx (cf., con todo, Iraola
85: Aterako dira gabaz senar emaztiak igeltsu billa goiko kalian egiten ari diran etxera, eta alegiya illargiyari
begira baleude bezela, zer egiten dute? patrikera guziyak igeltsuz bete eta etxian ustu).
Eta marinerak unzitik ihes egin nahiz zabiltzala, batela itsasora erautsirik, alegia hek angurák unzi aitzinetik
hedaturen. "Comme s'ils eussent voulu lâcher les ancres du côté de la proue". Lç Act 27, 30 (He alegia hek
aingurak branka aldetik urrunago hedatu nahi; Dv aingurak burukitatik hedatzera abiatzeko itxuran, BiblE
aingurak brankatik botatzeko aitzakiaz). Nork-ere bere burua hetarik [sakramenduetarik] pribatzen baitu, alegia
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1051