A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
eginen gañen, soltantxarik galthatzen). Baldiñ ezpaduzu zure burua iustifikatzen, alegaturik merezitu
gabe gastigu gogor hek pairatzen tutzula [...]. Ib. 25, 5. Eskusatzen da axeria, / Alegatuz hemen bere
iñorantzia. Gy 274 (v. tbn. 65). Yanot lapiñak orduan / Alegatu zaizkan betan / Kostuma eta usarioa.
"Jean lapin allégua la coutume et l'usage". Ib. 233s. Juramentu hura heriotzeko estura larrian eragin zidatela,
alega nezake. Arr GB 65.
2 alegatu. Preparar. v. adelatu. Zergatik ago kanpoan? Alegatu tiat etxéa eta lekhúa hire kameluentzat. Urt
Gen 24, 31 (Dv antolatu).
alegatzaile. "Causidicus, lege gizona, [...] justizia gizona, [...] arrazoñ alegatzaillea" Urt IV 339.
alege. v. alaige.
alegeki. Tristemente. Alegeki ikustatu zuan indargea. Zink EEs 1927, 84.
alegera (V-arr-oroz-och, L, BN, S; SP , Urt I 444, Ht VocGr 366 , VocBN, Dv, H), alagera (S; Lecl,
Arch VocGr, Gèze, H), alegere (V; alegerea det., Lar), alegre (V-gip). Ref.: A; Lh (alegera, alagera); Lrq
/alagéa/; Iz ArOñ (alégere), Als (aurpegi); Elexp Berg (alegre). Alegre (a veces tbn. en sentido peyorativo).
"Allègre, réjoui, plaisant" SP. "Agitare gaudium, alegera izatea" Urt I 444. "Gaillard" Ht VocGr 366. "Gai,
joyeux" Dv. "Alegera naiz, je suis joyeux" H. "Aretxek zien jaixak, eta alegriak gaiñera e, alegriak. [...] Oso
gizon alegria zan" Elexp Berg. v. 1 alai, 1 arrai.
Tr. Documentado en autores de todos los dialectos ya desde Leiçarraga. Su uso va disminuyendo desde
mediados del s. XIX, especialmente en el Sur (en favor de alai), donde en el s. XX sólo se documenta ya en
bersolaris y diálogos populares. En textos labortanos y bajo-navarros se encuentra la forma alegera (tbn. en
Tartas), junto a algunos pocos ejs. de alegeraia (det.) en Arradoy y de alegre en Etchamendy (105, 73); hay tbn.
alegre en unos versos labortanos recogidos en ChantP (104); los suletinos emplean alagera, y en la tradición
meridional hay tanto alegre (ya en Beriain y EgiaK) como alegere (ya en Lazarraga), siendo algo más frec. la 1.ª
forma. En DFrec hay 6 ejs. de alegera, 4 de ellos septentrionales.
Skripturák Testamentu berri haur Ebanjelio-ere deitzen du, zein erran nahi baita hanbat nola berri ona eta
alegera. Lç Adv ** 4r. Zeña zan egun alegerea. Lazarraga 1181r. Berri au ain ditxosoa eta alegrea. Ber Trat
42r. Kontentez duela hirri alegera begian. EZ Man I 97. Ain egun alegrea akordetako. EgiaK 90. Begitarte
alegeraz. Ax 294 (V 196). Ilkhite alegerak hainitzetan bihurtze tristea dakharke: eta arratseko bespea arraiak
biharamuneko goiza ilhun egiten du. SP Imit I 20, 7 (Ch alegera ilkhitzen da). Zein gauza eder eta alegera]ri[
den ikusteaz anaia debotak [...] bere eginbidetan ongi daudezila. Ib. 25, 5. Zein othuruntza gozo eta alegera, zu
zeroni ianharitzat eman zaizkigunean! SP Imit IV 2, 4. Biziak [aurpegi] alegerea ta ilak aserrea. CatAnz 6. Bere
klero eta populu ororekin esker alagerak Jinkoari rendatu. Tt Arima 120 (Onsa 67 alegera). Zelüko müsika eta
kantore alagera batek. Bp II 18. Jaiotza onen barri alegriak / zabaletarren munduti. Urqz 79. Erribestean kanta
alegererik ezin kantatuko det. Cb Eg III 310. Ta len pobre alegere zana, gero aberats triste egin zan. Ib. 349.
Jesu Kristo zeruetara igo zan egun guziz alegrea. Ib. 324. Ta arpegi txit alegere batekin egon zan. Cb Just 125.
Abenduba amabi / artuak zuritzia / mutil neskatillentzat / ondo alegria. DurPl 71.
(s. XIX). Arpegi alegrea. Mg CC 109. Barre zoro, berbeeta alegre, ta [...]. Mg CO 278. Ezkondu zirala edo
aranza beltzarekin, edo gaztañondoren batekin, eta bizi bearrak dirala egun argi-alegererik ekusi bage. AA II
100. Bijotz argija, samurra, ta alegeria. fB Olg 25. Arpegi alegeriagaz. Ib. 23. Ikusten dozu, Praile bat dala
edaalia, edo jokolarija, edo alegeregija. fB Ic II 220. Kanta eder ta alegria. JJMg BasEsc 282. Au jende ederra
eta alegria! Echag 42. Zer da mundu onetan / suerte obea: / aberastasunakin / bizitza tristea, / edo ondasun
gabe / bizi alegrea? It Fab 174. Agirian daramazkiten soñeko alegereaz bezin ondo janziak joaten dira
Gipuzkoako nekazariak partidu ta apustuetara. Izt C 254. Karatera aski alegera dudala. Gy VIII. Bere liburutan
asko izpiritu kolpe alegera eta hirri eragiteko tretu ereiñ izan dutela. Ib. IX. Iduritu zitzaitan, hain alegera eta
bozkarioz bethea izan zen ene biziko lehen parte hura, itzali zela. Lap 18 (V 10). Umore ona nuien hoien
khantatzian, / Gazte eta alegera, trankil bihotzian. ChantP 262. Abiatu zan [...] berri alegre hura ematera. Aran
SIgn 77. Izketa alegrean [...] parrez eta algaraz. Ib. 51. Asi zan kantatzen, baña soñu alegeregoan. Zab Gabon
44. Jo euskeldunen aire politak / Zortziko alegereak. AB AmaE 120. Pazkoa jai alegerietan. Ib. 262. Thanburin
eta xirola alegera. Zby RIEV 1908, 85. Udako Eliza besta urtheko alegerenak. Ib. 83. Güzien bihotzak eraikiten
eta ürgaizten, bere fede handiaz eta arimaren emetarzün alageraz. Ip Hil 75.
(s. XX). Gizon alegera, etzen kantutik ixiltzen. Ox 196. Lagün alagera eta bihotz gozoko haren etxekimentü
behex bat. Const 18. Atsalaskari alegera eta nasai bat egiten dute, ardoa ausarki kurriturik. Zub 22. Gizon
maitea, alegera, pilotari leiala. Zerb Azk 115. [Etxe berriak] hain xuriak! Hain garbiak! Hain alegerak! Ib. 11.
Mintzo naro, apartsu ta alegera. Etxde JJ 87. Oi, Baiona! Zer hiri alegera! JEtchep 84. Amodiozko kantu
alegera bati lotzen zen. Ib. 60. Eztia zen, goxoa, ontsa ikasia, alegeraia, jostakina ere. Ardoy SFran 280.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1046