A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
"Ale, pifia en general en la pelota (G-azp)" A Apend. "Mentira grande, trola. Ori dek alea!" Gketx Loiola.
(Ref. a la borrachera). Artu zituan batek eta besteak emanak, ez dakigu zenbait kopa koñak, zerbeza eta
naste, eta atxitu zuan egundoko alea. Urki Baserritarra 5-1-1907 (ap. DRA).
Elemento, pieza. Orain erosi dietena... [astoa] / Au bera ere ba-da alea! / Atsa, zornea eta illea / Mordoka
dario. JKort EuskOl 1931, 28.
9. "(V-gip-al, arc, ...), botón" A. v. soinale, 2 alla. Txamarrak kendu dituzte, eskumuturrak zerbait jaso,
paparreko aleak askatu. Ag EEs 1917, 202.
10. "Ganga, ganancia, negocio. Eibar-era noa, orain an ditut aleak-eta" Gketx Loiola.
11. "Aliak. Zenbaitek potro, barrabil-en eufemismo gisa darabil. Ik dauzkak aliak, ik" Elexp Berg.
- ALEAK OSO IZAN. Andikan zortzi egun baño len / asi zan kartak biraltzen: / bere etxean bisitatzera /
enitzadela azaltzen; / beste batzuek esan ziyoten / ote nebillen tentatzen, / Berialatik asi zitzaidan / inbusteroka
tratatzen, / aliak oso dituenari / ori etzaio tokatzen. Tx B I 70 (ELok 364 interpreta 'zuhurra izan').
- ALE-ALE BATZUK. "Ale-ale batzuk, unos, muy pocos (G-bet)" A Apend.
- ALE BAT. (En frase negativa). Ninguno. --Maldizio bakoitzagatik penitenzian, lenen topatzen dezun
pobreari orrako botoi orietatik bat eman bear diozu. [...] --Galdua naiz: adio nere botoi ederrak: ale bat ezta
geratuko: diranak laster joango dira. Cb Eg III 390.
- ALE-MEHATZ. "Alémiatz, mazorca de pocos granos" Iz ArOñ.
- ALERIK ERE (G ap. A; Lar, Añ, H). Ninguno; nada. "No faltó alma viviente, iñor ere, batere, alerik ere
faltatu etzan" Lar (s.v. viviente; tbn. en Añ). "Alerik ere utzi gabe, sans (rien) laisser même en grain" H. "Alerik
ere eztu, no tiene ni una (unidad de una especie dada)" A. Arengatik ere esaten ditue bada, liberalik etzula il
alerik ere, baño bai lau karlista gutxienez tiroz josi. Or SCruz 89. Eta beurek etzuten aipatzen makur gabeko
libururik, alerik ere. Or Aitork 119. Mendi aietan geien-geiena arritu ninduan gauza zan, txabolarik ez nuala
ikusi alerik ere. Uzt Sas 353.
- ALERIK ERE EZ. "Nada, negación, [...] (G, AN) alerik ere ez" Añ.
- ALERIK SANTARIK. Ninguno. Milla Erregiña, edo askoz geiago Fedeko Libru santuak kontatzen dituzte;
baña guzietatik alaxe bakar bat Jainkoarenik, alerik santarik, bat ere salbatu zanik, Eskritura sagraduak
kontatzen ez du. Cb Eg III 333.
- ALETAN. a) "Aletan dago (G), se dice de un árbol que está echando o cayéndosele el fruto" A (s.v. ale).
"Aletan (G, AN-gip), desgranándose" Ib.
b) (V-gip ap. Elexp Berg). En grano. "Birrindduta ala aletan emoten dotsazu garagarra beixei?" Elexp Berg.
Nagusiarentzat, maisterrarentzat eta lurrentzat onena da errentan oiek ifintzea; baña ez dirutan, baizik aletan. It
Dial 64 (Ur laboretan, Dv bihi partean, Ip bihitan). Babarrun gorriz utsak ornitzen / amonak badu gogoa. /
Lupekoentzat, aletan beintzat / ez da janari goxoa. Or Eus 278. Babarruna, aletan, ez dute jaten arratoiak ere.
Ib. 278n.
c) En fruto. [Intxaurrak] aletan bere etekiña, amazazpi anega eman izan omen zituan; ale xamur goxo ta
atsegiña benetan. Munita 51.
- ALE-ZAPARRI. Mortero. Kollariak, ukendu-kutxarak, ale-zaparriak (mortero), arri landuzko aizkorak.
Etxde Egan 1961 (1-3), 73.
2 ale (S ap. Lh). 1. (Interj.). "Formule d'imprécation ou de ménace précédant une injure. Ale debria! Ah! le
diable! Ale itxusia! Ah! le vilain" Lh. "¡Ah! (S; Arch ms.)" DRA. v. 3 are. Ale, kanaila figura, orai behar dun
pakatu. AstLas 58 (23 ale, bandit paria, 27 ale gormant xarra). Ale inpertinent paria, / hola zidieia minzazen?
Xarlem 1023. Ale traidore malerusak! / Zer düzie phensatzen? Ib. 346 (213 ). Hik behar hiena ausartu eni
kolpu emaiten? Ale oki, fipua! [¿por koki fripua?] Abraham (ap. DRA).
2. (V-gip ap. Elexp Berg; G-bet). (Interj. para infundir aliento o meter prisa). "Norbait animatzeko egiten den
deihadarra. Ale Marino, ale! onena aiz ta!" Elexp Berg. --Ale!... Heldu hiza afariterat, Etxegaraien
hotelerat!... --Ez... nik hobe diat hemen egon. Larz Iru 66. Egin-azu beraz juramentu betikotz ethorriko zarela!
Hale! Juramentu egin-azu! Ib. 106. Ale. Goazen bestarat! Ib. 68. Ale, nere turnada orai! Huts baso horiek! Ib.
52. Ale, kanta zak gurekin. Larz Senper 104.
3. (Interj.). "¡Fuera! Benga, ale ortik, ixteko ordua data" Elexp Berg. v. 5 ala.
3 ale. "(Hb), pâte de maïs" Lh.
ale. v. 1 alu.
alea. v. 1 aila; alegia.
ale-ale. "Alboroque (AN-ulz)" A Apend. v. alboroke.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1044