A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
gorriyak? Iraola 138 (ref. a la varicela). Agur-Maria bakoitzean beatzak errosarioaren ale bat ikuturik. ArgiDL
120. [Ondarrak] ezitzen du [...] ur aundi aren bularra. [...] Ale bakoitza berez aul dala [...] elkar artuan,
indarrik ez da, / deragionik zotuku. Ib. 386. Kutun-mota asko zerabiltzkiten megalitos-aldiko euskotarrak:
arrilorak, basurde-letagiñak, arriikatz-aleak eta artxuri borobillak. JMB ELG 87. Lenengo xortak euri zitxinan,
eta arri-bildurrik ez. Ala ere zenbait ale yalki zetunan, baña kalte egitekorik ez. Or QA 74 (Eus 344 arraultza
bezain ale aundia / iñoiz jautsi baitaroa). Ezpañak dardarka, lotsazko bi malko ale begietan, amorru beltza
biozpean. MAtx Gazt 45.
Grano de arena, (pequeña) aportación. Euskerari ez iltzen laguntzeko, ezin ditezke amar milla peseta zikin
batu. [...] Aitortu bear degu gauzatxo bat: aberatsak eta txiroak eztutela, alegia, berdin eman. [...] Gaurdaño
bildu-mordotxoan, geiena beartsuen alez egiña da. Ldi IL 105. Aien ondoan, gure olerki auek, aide zaarregia
izango dute norbaitentzat. Gabriel Zelaia ta Blas Oteroren alboan, oso lengoak gera. Ala ere, nik emen utzi nai
izan det, nere alea. NEtx LBB 212. [Oihenartek] sortu eta utzi zizkigunak, euskaldun ondasunari bere baitatik
erantsi zizkion aleak, bere neurtitzak dira. MIH 238.
3. (V-gip ap. Elexp Ber; Lar, Añ (G, AN), H). (En contextos negativos, provisto siempre de suf. partitivo -rik).
Nada; ninguno. "Ninguno, ni uno viene, alerik eztator. Ninguno se ha quedado, alerik, garaurik geratu ezta"
Lar. "Zazpi txal eruan zittuan ferixara eta etzeban aleik saldu" Elexp Berg. v. infra ALE BAT, ALERIK ERE,
ALERIK ERE EZ, ALERIK SANTARIK.
Tr. Documentado en Cardaberaz, Arrue y en autores guipuzcoanos modernos.
Zenbat aldiz au entzun det, ta alerik sentitzen ez det! Cb Eg II 20. Alerik malmetitu gabe, ta alakorik ez baliz
bezala, erantzuten dio. Cb Eg III 361. Euskalduna bazera, alerik oartu gabe, ta alakorik ez baliz bezala, neke
gabe, zuk itzegitean, or eskribitu dan bezala beti esaten dezu. Cb EBO 28. Nik eztakit anaia bat orrela tratatzeko
zer motibo dezun. Nik alerik ematen eztizut; eta alere begiz ezin ikusi nazu. Cb Just 103. San Agustiñek alerik
estutu gabe dio, danzara dijoazen kristauak danzatik ez kristau, baizik jentill edo fede gabe egiñik irtengo dirala.
Donce 15s. Zuk, zugatik eta zure bekatuak gatik daramazkian neke, trabaju eta heriotza, alerik sentitzen ez
dituzu. Arr Orac 270. Saiatu arren batzuek / ezin dute alerik atera, / Oriyon bada erri guztiya / tapatzeko lain
bandera. Auspoa 59, 58. Ez naiz gutxi aritu, errezo ta kandela. Aita San Antonio Urkiolakoa, balia bekit! Aita
San Jose doatsua, arren, seme bat lenbailen! [...]. Baiña emen eztator alerik gure etxera. NEtx LBB 176.
(Seguido de sust.). Nada de, ningún. Ta ori guzia alerik pena, ta kezka gabe. Cb Eg II 90. Leize hura
basauntz onen bizilekua zan, eta ala, alerik uzkurtasun gabe barrura sartu, eta Jenobebaren aurrean geratu zan.
Arr GB 44. Egia diozu seme maitea, alerik kezka gabe egongo naiz. Ib. 63.
(Precedido de sust. con suf. -rik). Nada de, ningún. Ala egun bian eskribitzera ta irakurtera oriek, eta
orrelako aisa, ta nekerik alerik gabe, egingo zera, ta Erdaraz, edo Latiñez baño errazago. Cb EBO 28 (Harriet
traduce "sans aucune fatigue"). Aserre edo inkietaziorik alerik gabe. Ib. 60. Munduak ikusi duen mirari andi edo
marabilla guztizkoetatik bat dudarik alerik gabe, Arte au da. Ib. 29.
(Precedido de tema nominal nudo). Nada de, ningún. "Aur alerik eztegu (G)" Darric (ap. DRA). Aor beste
zenbait santuario, euskaldunaren ondo gogokoak: Urkiola, Aralar, Lezo. Ta kanta-alerik ere ez dute izan eliza
ospatsu oiek gure aurrekoen aoan. SMitx Aranz 185.
4. (G-to ap. A; H (V, G)). Fruto en general. "Ondo bakoitzak makiña bat ale izandu zuen igaz! ¡cuánto fruto
produjo cada árbol (tronco) el año pasado!" A. Según Iztueta (92r) "pezón de la fruta". v. HARITZ-ALE,
EZKUR-ALE.
Tr. Documentado en autores guipuzcoanos desde mediados del s. XIX (tbn. en un ej. de J.A. Moguel y en
Arrese Beitia).
Ez dezu arte ale, lur-arbietan / Zerekin gosea ase ugari? Mg in VMg 99 (Zav Fab RIEV 1909, 30 arteezkur).
Probinzia onetako mugape guztia da gaztaña tokia; eta onen ale gozo eldurik jalkia, bera da janari ta
jakia. Izt C 151. Esan ditudan gutiperiak baizik etzaio bada egiten gaztañadiari, alik eta ale eder galantak
ematen asi dedin arteraño. Ib. 150. Ale goxoak ere / eldu gabetanik, / gogoz jan da gaitz egiñ / ikusten ditut nik.
Aran in JanEd II 145. Zeinbat lan andi egiten diran / Zugatzaz badakizue? / Zeinbaten ale gozo gozoak / Sabelak
egiten bete? AB AmaE 466. Landarea jatorriz baldin bada urra, / Ezin emon lei berak alea intxaurra. Ib. 419.
Esmeraldazko laranja eta sagar zugatzak, / Azukarezko ale urtsu ta umaotuak. Ib. 158. --Eta zer diyo sagarrak?
--Sagarrak ez du ezer esaten, bañan erakusten du alia, eta aziya dauka, jauna. Sor Bar 78. Alerik ez duten
arbolak osto ederra daukate. Ib. 79. Erori zitzaizkon begietatikan paparrera ur aleak baño negar malko
aundiago bi. Apaol 54.
(s. XX). Elizaurrea, sagar-urteetan sagaztiak alez bezela, gizakiz bete-bete-betea gekusen. A Ardi 45. Arto
musker, / mendi, baserri zârrak; / ale gorriz / abailduta sagarrak. Ldi BB 64. Arraiak eta aleak (ur, intxaur eta
kurkuxak) ziran orduko janaririk obeenak. JMB ELG 42. Agintzen dio Telli, bere semearen buru gañean
ipiñitako sagar-aleari gezia yaurtitzeko. Goen Y 1934, 90. Aren erraietan sorturiko ale, arnari ta frutuak. Eguzk
GizAuz 30. [Gaztainaren] ale jalkiak bildu ta bildu, / nexkak zakua bete du. Or Eus 77. Udazkenean ala jalki oi /
da sagar umo-alea. Ib. 224. Gazisagarrak ere asko. Ale txikiak ziran, baña ugariak eta osasuntsuak. TAg Uzt
303. Kolkora biltzen zitun sagar-aleak. Ib. 281. Balendinek sagar-gañetik aleak arduratsu kolkoratzen zitun. Ib.
282. --Xabiertxo gaxoa! --Bai; bion arnasa dakarren gure sagastiko ale maitagarria. NEtx Antz 123. Apaizak
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1042