A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Ikhusazue, eta begira zaitezte abariziatik. Lç Lc 12, 15 (TB lukhuranza, HeH zikhoiztasun, Dv jaramankeria,
Ol eukimin, Ker, BiblE dirugose, IBk ondasungose). Abariziaren kontra Largezea. Bet 15. Abariziarik etzen /
zure baithan aurkhitzen, / ezen pobreak zintuen / zeure athetan hazten. EZ Noel 150. Eztagoka zahartasunari
amurusia, eta ez komunzki gaztetasunari abarizia. Ax 178 (V 120). Soberbiako, eta abariziako pekatu guztiak
dira mortalak. Cap 73. Abariziaren su falsoak iaten eta iretsten du abariziosa. SP Phil 265. Helas! urrun
diezadazu / Bekhatuaren kutsua. / Abarizia, inbidia, / Injustizia itsua. Gç 204. --Giristino batek nola hari behar
du tratuan? --Abariziorik gabe, eta usurarik edo lukurarik gabe. CatLav 350 (V 170). Bigarrena bergeia edo
abarizia. CatBurg 38. Abarizia su-khar harrigarri bat da. He Phil 267. Abarizien kontra largeza. CatUt 12.
Abarizio hark berak khentzen dio eskutarik garaitia. Lg I 198. Asetzekotzat bere abarizio zikhina. Lg II 218.
Zoin da ardürenik abariziak kausatzen dien bekatü haundia? CatLan 114. Bihotza dauk abariziak / Suak bezala
erretzen. Monho 110. Bigarrena, Kutizia edo Abarizia. Añ CatAN 56. Deabruak tentatu zuenean gularekin,
arrotasunarekin, eta abarizia edo gutiziarekin, Eskritura Santuko iru hitz, edo egiakin benzitu zuen. Gco I 444
(II 32 abarizia edo ondasun gura erabagea). Ezpeletar guziak, ene fidel maiteak, / ez tzaitzatela galaraz
abarizioak. AstLas 70. Zer da abarizia, edo zekentasuna? CatBus 34. Abarizia nola den / Inorantziaren aizpa
eta laguna. Gy 241. Zer da abariziara? CatSal 63. Abarizia da lürreko hontarzünen, eta berheziki
dihariarentako dügün amurio desordenatü bat. CatS 9. Bigarrena, Zekentasuna edo Abarizia. Legaz 46.
Abarizioak eta diruaren amodio sobraniozkoak beretua zuten bihotz hori. Lap 239 (V 107). Abariziak ifernialat
eramanen beitü. Ip Hil 158. Abarizioa da lurreko onthasunei sobera atxikitzea, eta bereziki diruari. CatJauf 90.
Gizon zikoitza eta zekena, abariziara emana eta eroria. Arti Ipuin 23.
v. tbn. Mat 27. Harb 185. Tt Onsa 56. Bp I 54. OA 98. El 83. Iraz 43. Cb CatV 55. Brtc 61. LE Prog 114. CatB
77. CatLlo 79. UskLiB 86s. CatSal2 26. CatAe 62. CatR 63. CatUlz 50.
abarizios (L, BN, S ap. Lh; SP, Urt III 93, Ht VocGr 274, VocBN, Gèze (-us)), abarizioso (Urt III 93).
Avaricioso, avariento. "Avare, avaricieux, avariento, avaro, escaso" SP. "Avarus, abariziosa, abariziosoa" Urt
III 93. v. zikoitz, zeken. Eta gauza hauk guziak enzuten zituzten fariseuek ere, zein baitziraden abarizioso. Lç
Lc 16, 14 (TB lukhurariak, HeH zekhen huts batzu, Dv jaramanak, Brunet dirua maite zutenak, Ol urrekoi).
Nola punitzen den abariziosa. EZ Man I 107. Haren aita zen abarizios handi bat bañan semeak iaten tu guztiak.
Volt 193. Hala haserretu zen aberats abariziosaren kontra. Ax 233 (V 156). Are gehiago, ifernuan, abariziosak
abariziosekin; ohoiñak ohoiñekin. Ib. 591 (V 380). Superbioak eta abariziosak eztute nihoiz ere pausurik. SP
Imit I 6, 1 (Ch abariziosek, Mst abariziusa). Han ürgüllütsiak ahalkez hurtüren dira, eta abariziusak praubezia
ezinago miserable batek tinkaturik etxekiren dütü. Mst I 24, 4. Ez zaitezela izan aberats gogor eta abarizios
heien pare. Mih 83. Lehenik maitatu zuen dirua, gero abarizios bilhakatu zen. Brtc 110. Abariziosoak, zekenak,
dollorrak, biotz gogorra duenak iñork ikusi nai eztitu. Gco II 38. Gizon aberats abarizius baten etxen. Ip Hil
157. Gizon hau abariziosa da yudu bat bezala. Elsb Fram 168. Eta auzoko jende abarizios zikoitz batzuek [...].
Barb Leg 61. v. tbn. Tt Arima 106. Gç 166.
abarizioski (SP, Urt). "Avaricieusement, avaramente, escasamente" SP. "Avare" Urt III 90.
abarizketa (Lar, A). Carrascal. Cf. abaritz.
abarka (gral.; Lcc, Lar, Lecl, Añ, VocBN, Arch VocGr, Gèze, Dv, H (V, G)). Ref.: A; Lh; Iz R 300, To, ArOñ
(abarkaak); Elexp Berg. 1. Abarca. "Abarca, abarkea; abarcado, abarkatua, abarkak janzik" Lcc. "Abarga,
zapato islandés" Deen II 115. "Calzar, oñetakoak janzi, abarkak, zapatak janzi" Añ. "Sandale" Lecl. "Chaussure
grossière en usage aux Pyrénées espagnoles, faite avec du cuir, sans préparation soignée" VocBN. "Sandale de
cuir avec le poil" Gèze. "Sandale en cuir non tanné, en usage chez les paysans basque-espagnols" H. "Eguzaiabarkaak,
las [abarcas] blancas [es decir, 'las de fiesta']" Iz ArOñ. "Lanerako gomazko abarkak die onenak,
dantzarako narruzkuak" Elexp Berg.
Rex Sancius qui cognominatus est ab antiquis vulgalibus Auarcha (Leire, c. 1050). Lac VM 34 (v. Moret
Annales del Reyno de Navarra I (Pamplona, 1766) 471 y 505). Solutaribus, quos lauarcas vocant, de piloso
corio scilicet non confecto factas, corrigiis circa pedem alligatas, plantis pedum solummodo involutis basibus
nudis, utuntur (s. XII). TAV 2.2.12. Çapatos de cuero peludo que son dichos abarquas (1409). Arzam 84. E
fizole calçar avarquas (1454). Ib. 84. Peita d'Echarri... Ibi de los Avarca-Andiçurenas, III k. II ar. Defficit...
porque labradores son finados et el sayon es aylli ogaynno. F.G. Zabalo El registro de Comptos de Navarra de
1280 (Pamplona, 1972), 149 (comentado por Campión (Algo de Historia V 69): "Sin duda los andi zurenas, que
también otros documentos nombran, eran alguna clase o categoría especial de los infanzones de abarca, o acaso
el nombre basko de los infanzones de abarca"; v. Euskariana V 262 y XI 69, Yang DPA 5 y Garate 5. a Cont
RIEV 1935, 347).
Sandaleak, ziraden abarka edo berze oinetako arin eta aisit batzu. Lç Decl a) 6r. Ea Txomintxo / para zak
prakak / artu txapela / janzi abarkak / janzi abarkak (1769). ASJU 1982, 82. Bada gure abarkak eta gure
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
104