A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Auspoa 95-96, 148. Zuk biar dezun aingeru ori / dabill aldrebes antzian; / itzak ederrak ditu mingañez, / kariño
fiña atzian. Tx B I 78. "Au izugarri gogorra ziok / --alkarri esanez--, / seguru asko Mariak / egin dik aldrebes".
JanEd II 123. Gaztia alaia berez, / egunez bezela gabez, / ta ala bear du legez; / egoki baño askoz naiago / dute
ibili aldrebes. Uzt Sas 240.
3. (V-gip ap. Elexp Berg; G-azp). "A desmano. Uberarrei oso aldrebes gelditzen jakuen Elgeta eta agaittik
pasau zien Bergara" Elexp Berg.
II (Adj.). Incorrecto; malo, deficiente. Ant. egoki. Falta degunak pobreza, / daukanak utzi nai-eza, / bizimodu
aldrebesa. Xe 232. Endredo asko jarritzen ditu / bada persona gaiztuak, / lenago ere ikusi zaizka / gauza
aldrebes askuak. PE 140. Abiso bat bialdu / guk konpañiyari, / artzeko degun piska / kobra al baledi; / gauza
aldrebesa danik / ez deritzat ori. Ib. 122. Neskatxa orri kontu egiteko / ez banitzaden erua, / egiña dago lenguak
baño / gauza aldrebesagua. Ib. 82. Bire txarretik erori giñan / paraje aldrebesera, / egun batzubek zurekin pasa
/ nai nituzke nik zartzera. Ib. 142. Edozein gauza libre dala uste / emakume alrebesak. Ib. 45. Ez da [kupela] txit
aldrebesa / errefreskatzeko. JanEd I 83. An zeuden juezak / ez oso aldrebesak, / neurtutzeko gauzak / jo naube
obetzat. AzpPr 36. Etzuben disponitu / modu alrebesa. Arrantz 133. Urtian beingo dibersiyua, / ezta gauza
alrebesa. Tx B I 194. Pentsatu nuen damatxo orri / arrazoi au ematia: / "Bart arratseko ibillera oiek / oso
aldrebesak tia!". Ib.165. Etxean eztauka noski / traje aldrebesa, / baña ezta egongo / billatzen erreza. Gaztelu in
Tx B 117. Ogei iruri bildurrik gabe / botatzen zuten trabesa, / egun orretan askok egin du / pentsamentu
aldrebesa. EusJok 60. Arrazoiak etzitun guztiz aldrebesak atera. Etxde JJ 88. Lana neke ta miñen iturri dala
siñistea gauza aldrebesa da. EgutAr 3-4-1957 (ap. DRA). Gaur emen jan diraden jankaiak / etziraden
aldrebesak. Uzt LEG I 218. Txiste aldrebesak egoki esaten oso iaioak omen ziran [Bildotxola anaiak]. BasoM
68. Beraz gauzarik berrienak, ausartenak eta burjesarentzat aldrebesenak ere argitaratuko ditugu aurrera ere.
MIH 141. Lonjinosekin izan zituen bertso aldrebesetan. MEIG II 108. Kañoizar horren gorabeherak [...],
gogaikarri xamarrak dira, egia esan, zeharo aldrebesak ez esateagatik. MEIG I 190.
(V-gip, G-azp). Ref.: Gketx Loiola; Elexp Berg. "Torpe, poco hábil. Au ume aldrebesa!" Gketx Loiola.
"Torpe. Berbetan ondo aldrebesa intzan txikittan" Elexp Berg. "Fubolian i baiño aldrebesagoik etxuat sekula
ikusi" Ib. Bizente Elizegi pelotarekin / ez da mutil aldrebesa, / ori bigarren jarriko nuke / ni baldin banitz
jueza. Tx B I 25. Nere kulpa ezta ori / aldrebesa banaiz. Uzt Noiz 104.
(Precedido de gen., uso sust.). "Torpeza, poca habilidad. Neuk nere aldrebesean egingo nuke orrenbeste"
Gketx Loiola.
- ALDREBESEKO ALDERA. Al revés. "Zeukan mozkorrakin, periodikua aldrebeseko aldera artuta ziarduan
leitzen" Elexp Berg. "Prakak aldrebeseko aldera dauzkazu" Ib.
aldrebeskeria (V-gip ap. Elexp Berg). "Torpeza, necedad, tontería. Aixkoriakin ogixa ebaitzen? Bueno bueno,
oinddio aldrebeskerixa aundixauak ikusiko jittuau" Elexp Berg. "Aldrebeskerixaik ezizue esan" Ib. (Se aplica a
algo que no se ajusta a normas: lógicas, morales, de habilidad práctica, etc. Su sentido no se explica por su
origen exclusivamente). Premiyua izan zan / Pellori eroriya, / oraiñ disputa eta / fanfarreriya [...] gizon
formalarentzat / aldrebeskeriya. AzpPr 62. Ez nuan ezer zuzen egiten asmatzen. Nere ixil kontua gorde nairik,
aldrebeskeri aundiagoak egiten nituan. NEtx Nola 32. New Yorken, milloi ta erdi automobil babiltz egunero, ta
minutu bitik minutu bira aldrebeskerien bat badago. EgutAr 12-6-58 (ap. DRA). Eta alperra zan mutil ori, eta
nagusiak etxeti bota nai izan zuan, eta asmatzen zion aldrebeskeri guziak. And AUzta 104s. Euliak eldu zai bazaude,
or piztuko zaizu muiñetan aldrebeskeriren bat. NEtx LBB 112. Joan dan irailleko batzarrean ika
mintzatzen garanean etorri nauk esatea aldrebeskeri bat dala esan nuan, eta etorri naiz esan bear genukela. Zt
Eusk 1977, 739. Maldizio asko etzuan esaten, baiña beste aldrebeskeri batzuek bai: --Nere zeruko tokia salgai
edozeiñi milla pezetaren aldera! BasoM 148. Eskubide osoa du nornahik eredu horren akatsak eta
aldrebeskeriak, bai baititu, dudarik gabe, erakusteko. MIH 223. Gazteago horiek, behar bada eta Jaunak nahi
badu, hobeak izango dira, hots, ez gurasoak bezain aldrebeskerietara emanak. Ib. 214. Itzuliak baitzituen
ordurako metopa, oxímaco, sincategoremático eta horien antzeko beste ezin konta ahala aldrebeskeria. MEIG
VII 53. Hobe litzateke noski euskaldun berriari horrelako aldrebeskeriarik ez begien aurrean ipintzea. MEIG III
49. En DFrec hay 7 ejs.
aldrebestasun. Incorrección, comportamiento incorrecto. v. aldrebeskeria. Errenteriyan ziñan / kantari
azaldu, / nere kontra paperak / ziñuen saldu, / beste batzuk berriz / mozkortuta galdu, / aldrebestasunian / oi
zeñek igualdu? Tx in Imaz Auspoa 24, 139 (en este ej. aldrebestasunian tiene una sílaba más, exigida por el
verso, que aldrebeskerian).
aldrebestu (V-gip ap. Elexp Berg). 1. Poner(se) mal (al revés, incorrectamente, torpemente...) lo que estaba
bien. "Complicar(se), enfollonarse" Elexp Berg. "Gauzak bein aldrebesten asi ezkero, eztauke akaburik" Ib.
"Uskerixa bategaittik aldrebestu zan ikastolako anbientia" Ib. Berri onikan eztu ekartzen / gauza
aldrebestutziak. EusJok II 67. Kanpuan ibilliyak / badu milla gastu, / ez baldin bazabiltza / konpasian justu, /
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1039