A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
daukazun zeure gañian! Ur MarIl 53. Jaungoikuak lurraren gañera bialdu dituzan kastigu ta zorigatx guztiak,
goseak, izurriak, lur-ikarak, suzko-aldrak, sugarrak. Itz Berb I 143. Buruan daukat ondo gordeta / laurogei
gaitxen aldrea; / eta zein daukan, gaisdunak berak / emoten dau albistea. Azc PB 242. Eolok txopan oiala /
zuzen puzturik, Erkuli-ataka / zear Netuni aitak / bere sarde zorrotzaz / ontzi-aldra daragi luzara. "La armada".
Gazt MusIx 101.
- ALDRA-BURU. Jefe de una banda. Eta onan batzen ebenian [bidazti] talde azitxua, etorten zan eurakana
aldra-burua zan lapurra. Kk Ab I 116.
- ALDRAKO. Colectivo. Langilleak banezean artuta, ugazaba batzuk buztarri gogorregia ezarri nai izaten
dautse; ori be galerazo dagikie agintariak, aldrako egiune edo kontratuei bidea idegi ta emonaz. Eguzk GizAuz
165.
- ALDRAN. En grupo. Cf. INGURU-ALDRA. Eundaka mutillak, kalera aldran urteten diranian. Kk Ab II
158. Gudari gorrien menpean estaduarentzat guztiak aldran lan-egin bear orrek, neke gorriak dakartsez. Eguzk
GizAuz 133. Lurra muga banandura barik, guztiak aldran ei-darabille. Ib. 133. Onen jarraian gizonezkoak
joaten dira, senide guztiak, banan banan, apaizaren orpoz orpo eta gero garaitikakoak, aldran. Erkiag Arran
168.
Etim. Viene a tener, limitado a V, el mismo valor que (t)alde. En todo caso, el grupo -dr-, constante, es por lo
menos sorprendente.
aldrague. "(AN-ulz), canalla" Inza RIEV 1928, 151. (-ue < *-ua?).
aldraka (Dv, que cita EE) altraka. Por grupos; en tropel. Negu gogorraren igesi altraka duazen usoai.
msOñ 117v. Zerutarrak lurrera / badatoz aldraka. EE 1880a, 277. Banan barik, aldraka yuaten ziran [Gaztelamutillak]
aruntz, eta aldraka etorri be. Kk Ab II 163. Ari dira igitariak or-emengo soroetan aldraka. TAg Uzt
77. Ez da inguru arietan kurutza bereizia Ernion jarri ez dun erririk eta udaero egiten diote aldraka ikusaldi
maitekorra. Ib. 91. Eliz-batzarretan sartu ez edo urten ta abar. Baña ez aldraka ta osuan. Batzuk baiño ez. EG
1954, 192. Legorrez, aldraka, elika, taldeka elduko ziran semeak. Erkiag Arran 182. Kaleak betean dabiltz ordu
batzuetan gizaseme ta gizalabak; gero aldraka; geroago banaka. Erkiag BatB 134.
aldratu. Congregar, reunir. Eurak [elizgizonak] dira gaur egunean erri geien geienetan dagozan irakasle
bakarrak. Errikoak euren aotik izan ezik eztabe, bein pilotu edo aldratu ezkero, euskerarik entzuten. Ezale 1897,
105a.
aldratxo, aldratxu. Dim. de aldra. Erri atako gizadi onak izu ta baltz egozan, aldratxoetan, iñoiz ez
legezko jardun bizi arduratsuan. Ag Kr 206. Eztakusgu, edonun ta edonoiz, nola inguratzen diran gorriak
gorrietara [...], zarrak eta gazteak, goikoak eta bekoak, bakoitza bere aldratxoan, bakoitza beretarrakiñ. Ag G
332s. Arribilera elduberan banatu ziran erromerijakuak aldratxoetan. Kk Ab I 38. Neska gaste aldratxo bat dua
bidezabaletik barriketa andiyaz. Kk Ab II 154. Mutiko-aldratxu bat andik igarota. Ib. 119.
aldrebes (V-m-gip), aldrebez (Añ), alrebes. Ref.: A RIEV 1934, 50; Elexp Berg.
Tr. Exclusivamente meridional, documentado sobre todo en textos guipuzcoanos. Con los significados de
'incorrecto' e 'incorrectamente' (antónimos de egoki) es propio de la tradición bersolarística. La forma alrebes
(menos frecuente) se documenta en Lizarraga de Elcano, Pello Errota, Txirrita y algunos otros textos de
bersolaris. En DFrec hay 11 ejs. de aldrebes.
I (Adv.). 1. Al revés. "En la casi totalidad de las viviendas de aquella villa costeña [Markina] la fórmula era
esta otra: aldrebes dxantzi dozuz, txotxo" A RIEV 1934, 50. "Gauza guztiak aldrebes esateittu" Elexp Berg.
"Jertsia aldrebes jantzi dozu" Ib. Zenbaitéi solamente konfesazekó, mututzenzaióte mia, ta al rebés
bearlizáke. LE Prog 122. Agaitik guk izenak ditugu aldrebes, / Ni naz Berengo eta zu Gorengo Andres. AB
AmaE 263. Baldin nik ori pintau banajok / Izango zuan aldrebes. Ib. 205. Bera aldrebes dabillen batek / martxa
guztiya galtzen du. Tx B I 101. Aldrebes ba litz (ots, nik egia osoa ezagutuz siñiskizuna aukeratu al izatea). Txill
Let 135. Andreak ere, 17 urte ditu, baina aldrebes, zazpia aurrean eta bata atzean. Arti Ipuin 55. Mendekantzok
irteten didate aldrebes. Arti MaldanB 220. Illabete baño geiago pasa nuan itzik egin dabe, baña asi nintzan
berriro ere itzegiten, dana aldrebes, dana atzekoz aurrera. Uzt Sas 21.
2. Incorrectamente, no como debe ser. Kukutxuak soñua / aldrebes jo digu. Arrantz 34. Frantzesaren ideak /
beti aldrebes, / gaur lau badin badira / biyar baterez. Xe 213 (la versión corriente en Rentería era: Frantzesaren
idea [pronunciado idia] / beti aldrebes / gaur lau baldin baditu / biar baterez). San Migeletan giñan / aldrebes
asiyak, / geroztik izan dira / modu itsusiyak. Ud 104. Aldrebes asko geunden bada / gauza oyek ez ikasiyan. PE
27. Eskutatik nô alrebes. EusJok 112. Baña alrebes gertatu zaio / bertso berriyak saltzeko. Ib. 157. Ustez mesede
zubelakuan / atera zaio dañua, / sobra aldrebes juan zaiote / aurtengo kuku-soñua. EusJok II 59. Aldrebes
samar gebiltzan bañan / egin dira ajustiak. EusJok 26. Beste bat nola zuzendu leike / bera aldrebes bizita?
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1038