A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
zabaldurik, aurpegitxoa zuri-zuria. Mde HaurB 103. Ez zitela ez alditxar, nik hori erran eta. Larz Senper 80.
Kasik aldi-txartu naiz / hori ikusita. Mattin 50.
alditxartze. Desmayo, indisposición. Alditxartze bat sentitu zuen, xutitu, argia eskuan hartu eta oheari
buruz abiatu. Etzen heldu. Zerb Azk 70.
alditxo, alditxu. (Dim. de aldi). Pequeño intervalo de tiempo. Burrukari bijak espetxian gerizpea artu
egijela alditxo baten. Kk Ab I 39. Alditxu bat oso neketsua darabille bijak. Ib. 98. Alditxo bat igaro zanerako.
Kk Ab II 187. Santa Cruz gutartean bizi zan alditxo artan, karmelita balitz bezela. Or SCruz 129. Bitarte ontan
etzioten pakean uzten alditxo bat ere. Ib. 45. Ezin itzegiñez gelditu zan alditxo batean. Ib. 62. Amadeo Erregea,
Españian alditxo batez Errege izana. Ib. 41. Zer egingo egon nintzan alditxu baten. Or Tormes 75. --Gure
neskatillak or izango dira? --Ba-da alditxo bat. Lab EEguna 93. Esnaraziko ote-ditun alditxo bat dago. Or Eus
52. Anima indartzeko artzen zun alditxo artan. Or Aitork 129. Alditxo baten ondoren. Etxde JJ 279. Besterik
ezian alditxo baterako otxinduko gaituk baintzat. SM Zirik 45. Bere senarrari ez zitzaion alditxo ura motz egin.
Ugalde Iltz 31. Neska-mutillak begiratu zioten alditxo batean alkarri. MAtx Gazt 45. Aiek oraindi lurtar eta
gure Yauna zerutar, alditxo bateko beintzat. Or QA 117.
aldiune, aldigune. Intervalo de tiempo. Guda-gogaltsuak jakintza-gogaltsuari etzion ulertuko; eta aldiune
batean alkarrekin itzegin balute, biak gogobetetzeka geldituko zirala uste izateko da. "Si hubiesen conversado un
rato". Zink Crit 11. Sorkari doatsua! besterik ezagu eztuna, bera besterako izanik, egin zuten orduko aldakor
guzien gaiñ dan Zure doaiez, aldiunerik gabe. "Nullo intervallo temporis". Or Aitork 386. Ixilaldiak negurtzean
eta ixiltasun batek mintzo batek aiña iraun zula esatean, ez al dugu mintzoaren neurrira bururapena zabaltzen,
mintzo bailitzan, ixiltartea aldi-gunean aitortu al izateko? "In spatio temporis". Ib. 333.
"(V-ger), temporada" A Apend. Engrazirekin asi zen garaian [...], bere emaztea biotzez zapuzteraño eldu
zan eta aldiune leratsu artan emaztea ta sendi guzia salduko luke bere xalanta baztertu baiño len. Etxde JJ 266.
Egunean eguneango neke ta goraberaen barna, jator bizi izandako aldiuneak dira iraungarri. Gazt MusIx 59.
Bere bizitzako goraberaen gaindik, beste aldiune ere izan zitun Fray Luisek, geienak alegia, barnebizitzarekikoak,
egaldun poesi mamitu ziranak. Ib. 61.
aldixe. "(S), dim. de aldi. Aldixe batez (S), une petite fois" Lh.
aldixka. v. 1 aldizka.
aldiz (V-gip, G, L, BN, Sal, S; VocBN, Arch VocFab, Gèze, Dv, H). Ref.: A; A Morf 704; Lh; Etxba Eib; Gte
Erd 64 y 203. 1. Por otra parte, por otro lado, en cambio; a su (mi, etc.) vez, por su (mi, etc.) parte. "D'un autre
côté" Arch VocFab. "Conj. oppositive; hire anaia yoanen duk merkatura, hi aldiz etxean egonen hiz" VocBN.
"Au contraire, à son tour" Gèze. "Au lieu que [...]; en retour [...]; au contraire" H. "En cambio, sin embargo" A.
"Mas yo, yo en cambio, nik aldiz (G, L, BN, S)" A Morf 704. "Zuzenak lausi barik; aldiz, okerrak aberastu"
Etxba Eib. "Ni gizen niz; hura aldiz mehe (BN-arb, S)" Gte Erd 64. Cf. ALDIZ. v. berriz; aitzitik.
Tr. Propio de la tradición septentrional sobre todo en textos suletinos y mixanos; en los bajo-navarros y
labortanos, si bien es frecuente en los ss. XVI y XVII, falta en el XVIII y principios del XIX, pero mediado el
siglo su uso se va recuperando y en el XX se extiende además a algunos autores meridionales. Cf. además aldiaz
de sdo. no del todo seguro en Lazarraga. La construcción con aldiz colocado inmediatamente tras el tema que
indica va haciéndose con el tiempo la más frecuente, sin llegar a desplazar totalmente a las demás (p. ej., aquella
en que encabeza la frase). En DFrec hay 124 ejs., 31 de ellos septentrionales.
Hor balego, gaztiga iro ihaurk berze guzia; / bada orai gaztig' ezak, aldiz, eure buria. E 245. Lehenago hi
baitinzan lengoajetan azkena, / orai, aldiz, izanen iz orotako lehena. Ib. 257. Ezen zer iujemenduz iudikaturen
baituzue, iudikaturen zarete: eta zer neurriz neurthuren baituzue, aldiz neurthuren zaizue. "D'autre part". Lç Mt
7, 2. Baldin edozeinek bere baithan konfidanza badu Kristena dela, aldiz pensa beza bere baithan ezen hura
Kristena den bezala, halaber gu-ere Kristenak garela. Lç 2 Cor 10, 7 (He halaber, TB oraino, Ol berriz, Bibl
behin). Hunen berzez erran tugu dolore jeneralak / Orain aldiz erratera goaz partikularak. EZ Man I 106. Baiña
bekhatutan aitzina iraganez gero, leheneko aztura onak eta berthuteak begi bistatik galduz gero, [...] ibentzen du
aldiz bere gogoa eta bihotz guztia eskuen artean darabiltzan bekhatuetan eta plazeretan. Ax 107 (V 71). Zuek
lehen egiten zenduten nitzaz irri eta eskarnio; hala bada aldiz, nik ere orai eginen dut zuetzaz. 'Ego quoque in
interitu vestro ridebo'. Ib. 213 (V 142). Usatu zara anhitz minzatzen, hitz guztiaz iuramentu egiten, usat zaitezi
bada orai, aldiz iuramentuen utzten. Ib. 268 (V 179). Hirekil' aldiz, / Bederak' aldiz, / Bazter lekutan baturik, /
Nonbait banago, / Nun botzen-ago, / Ezi errege gertaturik. O Po 9. Gero ahutz-araldea, / Potarentzat lardea, /
Ezt'igeltsu, ezta zilar, / Bana kristal-ordea. // Aldiz bi beharriak / xuri miragarriak, / Saldoa maitariri /
Gorheritan iarriak. 'Quant à ses deux oreilles'. Ib. 35s. Erantzuzue, debotak, / Matutiñak gau erdiz: / Primara
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1030