A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
pluralean erraiten da er, eta berzetan guzietan ei. Lç Decl a) 7v. Ioan zen Tireko eta Sidongo aldirietara. HeH
Mc 7, 24 (He Tirgo eta Sidongo parterat). Ez dago, bada, zeruari eskerrak, nekazaleen artian aberatsagorik
aldiriako erri guzti onetan. "En todos aquestos pueblos de la comarca". Iza EE 1881a, 185. Ispasterko
Larrosaren izenaz aldirian ezagutua dan bere alaba Mariaren bizitegia. "En la comarca". Otag EE 1881b, 60.
Bere edertasunaren otsa ez da banatu bakarrik Lekeitio, Gizaburuaga, Beradona eta aldiriko beste errietara. "Y
demás pueblos comarcanos". Ib. 85s. Yendearen burutan ezarri gabe zagonez geroz, bere errixkako edo
aldirietako yendeen oroitean edirenen zela (Quijote IX). "La gente de su aldea y de las a ella circunvecinas". Or
RIEV 1929, 6 (Ldi ib. 208 billaldeko, AIr RIEV 1928, 600 y Anab ib. 608 inguruko). Elkarrekin gindoazen
igande goiz batez, aldirietan barrena. MEIG IX 94.
Proximidad, zona próxima. Etxen, aldirietan edo bortian abelzain diratianian. Bp I 107. Aingürü saintiaren
peretxü handi bat ükhen, zoin gure begiran baitaukü aldirian. Bp II 134.
(Precedido de sust.). Eta bertan anhitz bildu izan dirade hanbat non bortha aldiriék-ere ezin eduki
baitzitzakeizten. Lç Mc 2, 2 (HeH athe inguruek, Dv athe aintzinak).
Región, provincia (no definida por su proximidad a una ciudad). Ager ziten ger' ondorik, / Nonbaitkorik /
Hiru zuhur, batetan, / Hirurak herri handien / Iaur-gehien / Zein ber' aldirietan. 'Chacun dans sa contrée'. O Po
60. Aldiriak: Naparroa. Gipuzkoa. Araba. Bizkaia. R. Murga EE 1894b, 492.
Aldea. Ai badire anitz animále bi oñetákoak aldiritán estuténak ajolarik deustas, baizik jateas, edáteas ta
gorputzaren gauzes. LE Prog 106. Zeinbat engáñu ebetáik aldiritan! Ib. 108. Aldiri ta montaña gebetan. 'En
estos pueblos y montañas' (275, 374). LE-Ir.
aldiritar (Lar). Aldeano, campesino. "Comarcano, aldirikoa, aldiritarra" Lar. Cf. MEIG VII 42: "Ez da ikusi
besterik nola baliatu zen [Lizarraga] Larramendiren aberastasun irabaziberriez (aldiritar ere ezagutzen zuen)".
Bada gu Jangoikoaren aldean ez gara aldiritarrik txar-ena erregerik andien baten aldean diña. Mb IArg I
382. Treberisko neskatx aldiritar bat. Mb IArg II 22. Donzélla humil aldiritarrbát deitzenduéna errége
andibátek koronátzeko erregíña. LE Doc 256. Neskako aldiritar pobre batek barin balu ditxa aurkitzeas grazia
errege baten begietan (233). LE-Ir. Ala nola ellega laiken aldiritar pobre bat errege andi batengana. LE-Fag.
Larramendi izan zela, lehengo eta behin, aldiritarren hizkuntza hiritartu nahi izan zuen euskaltzalea. MEIG VII
33.
aldiro. v. ALDI ORO.
aldiroko. Publicación periódica. v. ALDI OROKO. Ordura ezkero Bayona-aldeko bi aldirokotan (Gure
Herria ilerokoan eta asteroko Eskualdunan) yakingai politak ezagutarazi ditu. A EY III 27.
aldiskaize. "Ethesios, vientos, aldiskaizeak" Lar.
alditsu (Dv). 1. Voluble. "(He), versatile" Dv. Parrasio pintoreak azdura eta imintzione haiñitz ispiritutsu
bat aurkhitu ohi zuen erretaula edo porteret batean, Athenako poblua, zen bezalako mudakor eta alditsu
erakustekotzat. He Phil 271 (SP 268 hainitz olde moldeko, Echve Dev 309 aldakor).
2. (V, G, L ap. A; Lar, Añ, Hb ap. Lh). Lunático. "Avenado, loco con lúcidos intervalos, ero aldiaduna, zoro
alditsua" Lar. "Lunático" Lar y Añ. "Maniático, loco, aldi txarduna, alditsua, aldiak dituana" Añ. v. aldientsu.
Eritasun eta oñaze batzuek arrapatuak, eta demonioak zeuzkatenak, eta alditsuak eta elbarriak. "Lunáticos".
Ur Mt 4, 24 (Ker alditsu; Lç, TB, Ip, SalabBN, Echn, Samper lunatiko, He ilhargi aldiak zituztenak, Dv, Leon
ilhargi-jo, Ol aldientsu, Or erortzeko mindun, IBk eror-mindun, IBe epileptiko). Jauna, errukitu zaite nere
semearekin, zeren alditsua da, eta oñazetua gaizki: zeren asko aldiz erortzen da sutara, eta sarri urera. "Quia
lunaticus est". Ib. 17, 14 (Ur (V), Ol, Ker alditsu; Lç, TB, Ip, Echn, SalabBN, Hual, Samper lunatiko, Dv ilhargijo,
IBe epileptiko; He ilhargi-aldiak baditu, Leon erortzeko-minarekin, IBk eror-mina du).
3. Temporal, sujeto al tiempo. Zure aurpegia beti ikusten ari baitira eta an dirakurte, ele-zati alditsu gabe,
Zure betiko gogoak zer nai dun. "Et ibi legunt sine syllabis temporum. Or Aitork 392. Lurreko zori alditsuarena.
"Temporalis". Ib. 394.
alditto. (Dim. de aldi). Balitz anitz Santa Rosa, zenbait aldittoz ez ote leizke ager zenbait ollo-lumastaturik
errietan, ta uste estugunak? (206). LE-Ir (s.v. ollo-lumastatu) (cf. ALDIZ).
alditu. "Alejarse, desaparecer (V-ger)" A Apend.
alditxar (L, BN, S, R; Añ), aldixar (H), aldiatxar (Lar). Ref.: A; Lh.
I (Sust.). 1. Desmayo, desvanecimiento; ataque. "Vaído de cabeza, zorabilla, buruko aldia txarra" Lar.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1028