A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aldimaitzadun (Lar, Hb ap. Lh). "Comissionario" Lar.
aldi-mende. Tiempo. Egiaren ama da ixtoria, aldi-mendearen leikide, egiteen gordairu (Quijote IX).
"Emula del tiempo". Or RIEV 1929, 8 (Ldi ib. 207 aldi, AIr RIEV 1928, 599 astia edo denbora). Enuen bada
sinetsi nai ixtori eder ura erdaiñatua ta andeatua zitakenik, eta onen obena aldi-mende gaizto iresleari egoziten
nion. Ib. 6.
aldin (BeraLzM). (Neol., empleado como sustitutivo de balio; de ahal (+ -din?)). 1. Valor. "Valer, valía,
valor" BeraLzM. "Aldin gutxiko da, eso vale poco" Ib. v. balio. Ingoski onetan, ostepen bat, goraltze bat,
mugakera bat bere aldin zuzenean etsiko dezu. Zink Crit 71. Batez ere kistar onentzat aldin berezia dute
[bazkunak]. JBDei 1919, 231. Truketako aldiña edo valor en cambio deritxoena langillearen lanetik bakarrik
datorrela, guzur biribilla da. Eguzk GizAuz 55. Edozein gauzak -ziñoan Marx-ek- aldin edo balio bi ditu. Ib. 50.
Guzurrez eta maltzurkeriz gauzen aldin edo balioa geitu ta goratu egiten dabe. Ib. 57. Esku lanez egindako
gauzak truketako nai diru-ordez saltzeko dauken aldin edo balioa. Ib. 61. Gauza oien aldia erabakitzeko aldin
aundikoak dira Isturitzko labarri batean dauden armoldakerak. JMB ELG 33. Ludiko gauzen aldiñak eriotzaz
bukatzen diranez. EA OlBe 99n.
2. Valencia (química). Kizien aldin berezi au bestetariko kiziakaz alkartzen agertzen da. Ela bat egiteko kizi
bi batzen badira, kiziok aldin bardiñekoak dira. GJaur Kimia 46. Kolorak eta Urgaiak, aldin bardiñekoak
dirialako, kizi banagaz egiten dabe gorputz alkartuaren elea. Ib. 46. Kolora ta Urgaia aldin banakoak dira. Ib.
46.
- ALDIN BATEKO. Monovalente (elemento químico). Aldin bakarreko gorputz bakunai Aldinbatekoak
deritxe. GJaur Kimia 76. [Gazkiñak] Urgaiagaz beti aldinbateko lez agertzen dira. Ib. 76. Bigarren mallako
aldinbatekoak. (Zidarra, Urrea ta Burdingorria). Ib. 149. Urrebizia aldinbatekoa ta bikoa da izan. Ib. 161.
- ALDIN BIKO. Bivalente (elemento químico) Aldinbikoak eurenez sei aldiñekoak dira izan, baña
Urgaiagazko artu-emonetan aldinbiko lez agertzen dira. GJaur Kimia 83. Bigarren mallako aldinbikoak. (Ziña
ta Urrebizia). Ib. 159.
- ALDINEKO. "Aldiñeko, valioso" BeraLzM.
- ALDIN IZAN. "Aldin-izan, merecer, valer" BeraLzM.
aldintsu. Valioso. Guztiz aldintsua da. EgutTo 11-12-1918 (ap. DRA). Laguntza iraunkor ta aldintsua.
JBDei 1919, 163. Zuzenbidearen adizkide diran gizarte-gizonak izkillu aldintsu au beretu bear dute. Ib. 231. Uri
eta toki oietan eta bitarteko lurretan erromatarren eta beren gogolantzearen oarkun edo ezagungarri aldintsuak
agertu izan dira. JMB ELG 99. Gorputz bakun edo euren kiziakaz be auxe yazoten da; batzuk besteak baño
indartsuagoak, aberatsagoak, aldintsuagoak dira. GJaur Kimia 46.
aldiño. (Dim. de aldi). Breve intervalo de tiempo. Aiekin etzegoneko aldiño artan, edo gorputza azkurriz
edo anima irakurgaiez indarberritzen ziardun. Or Aitork 129. Aldiño bat oroigabe uzten baditut, berriro
murgiltzen dira ta zoko izkutuetara igesegiten dute. Ib. 258.
aldioro. v. ALDI ORO.
aldiots. "Epicedio, erostotsa, aldiotsa" Lar.
aldiri (BN ap. A; SP, Lar, Izt 26v, Hb ap. Lh, Dv (BN), H). Comarca, alrededores, región próxima a una
ciudad. "Voisinage, confin, linderos, límites, confines, raya. Aldirietako hiriak, finitima urbes. Haren aldiri
guzietan, en touts ses confins" SP. "Comarca" Lar. "Aldiriak, lieux, pays, régions, environs. Parisko aldiriak, les
environs de Paris" H. "Proximidad de un lugar" A. v. alderri, aldauri, aldeera.
Tr. Documentado al Norte en Leiçarraga, Oihenart, Belapeyre y HeH, y al Sur en Lizarraga de Elcano,
Otaegui, Iza y Orixe. El único testimonio del s. XX es el de Orixe. Los autores septentrionales y Lizarraga lo
usan gralmte. en plural (aunque cf. aldirian en Belapeyre).
Bethlehemen eta haren aldiri guzietan ziraden haur bi urthetako eta behereko guziak. Lç Mt 2, 16 (He, Ur,
Dv, Ol, Or, Ker, IBk, IBe inguru, Hual unguru, SalabBN ingurune, Ip üngürüne, TB lur, Echn dermio). Emazte
Kananea bat aldiri hetarik ilkhirik. Ib. 15, 22. Igor zezaten inguruko aldiri guzietara. "Par toute la contrée
d'alentour". Ib. 14, 35. Gero handik partiturik ethor zedin Iudeako aldirietara Iordanaren berze aldeaz.
"Quartiers de Iudée". Lç Mc 10, 1 (IBk lurraldera). Eta izidura ethor zedin aldiri hetako guzién gainera. Lç Lc
1, 65. Orduan othoitz egin ziezoten Gadarenoén aldiri inguruko jendetze guziak. "La contrée circonvoisine des
Gadareniens". Ib. 8, 37. Hanbat non Ierusalemetik eta aldirietarik Illirikerano abunda erazi ukhan baitut Kristen
Ebanjelioa. "Depuis Ierusalem & à l'environ". Lç Rom 15, 19. Sodoma eta Gomorra eta haién aldirietako hiri
haién moldera paillardatu zutenak. Lç Iudae 7. Datibo singularian ari erraiten dena, Zuberoan eta aldirietan
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 1027
mende.