A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
dion irudipena. Inza in Jaukol Biozk XIV. Aldietan zorrotza da bere luma. Ib. XIII.
- ALDI GUZIZ. Siempre. v. ALDI ORO. Aldi guziz aurreko erabakian goizik eta atsalderik gabe. Or Aitork
420. Gure lana, berria egitea da, txarragoa bada ere. Bertzenaz ez luke entzuleak aldi guziz gure ganat jiterik.
Xa Odol 63. Hainbertze gai ukaiten dituzu aldi guziz berdintsuak. Ib. 63.
- ALDI IGARO. Tiempo pasado. Ostenduko zara ta aldi igaroa oraetan gaxta [= gatx da]. "Y el tiempo
pasado". RS 144. Gaurko hizkuntzaren legeak eta oinarriak ez daude geroan, aldi igaroan baizik. MIH 85.
(Pl.). Gaurko izaerak eta egoerak, aldi igaroetan dutela erroa eta oinarria. MEIG III 52.
- ALDI IRAGAN. Tiempo pasado. Aldi iraganaz jakin ditzakegunak, kondairakoak eta kondaira-aurrekoak,
zientzi-bidez bildu eta lantzen dituena. MEIG VIII 61.
(Pl.). Zer negurtzen dut, beraz? Aldi iraganak ez-baiñan, iragaitean? "An praetereuntia tempora, non
praeterita". Or Aitork 331.
- ALDI-HITZ. Palabra que expresa tiempo. Gainerako etsenpluak aldi-hitzetan agertu zaizkigu, nolabait ere
denbora adierazten dutenean. MEIG VII 105. Diodanaren arabera, ko atzizkiak batipat, baina baita ere tik eta
bestek, aldi-hitzetako n-ak zenbait aldiz uxatu dituzte: oraingo, oraiko. Ib. 108.
- ALDI JOAN. Tiempo pasado. Aldi joana bio[r]retan gasta [= gaitz da]. "Tiempo ido". RS 118. Azkar
izkutatuak, aldi joanaren leize-zulo ondargabean! Mok 5. Aldi joana ez da itzultzen. Zerb GH 1936, 115. Era
lotsagarrian jokatu dugula maiz euskaldunok aldi joanean. MIH 280. Zein zehazkiro biztu duen Douglas Sirk-ek
aldi joana. MEIG I 142.
(Pl.). Ez zuen aldi joanen errotarriak eho haren oroitzapena. MEIG VII 34. Aldi joanetara eramango gaitu
bilaketak. MEIG VI 103.
- ALDIKO (V-gip, AN-larr). Ref.: A Morf 396; Asp Leiz2; Elexp Berg.
A) (Adverbial). a) Cada vez. "(V-gip), por cada vez" A Morf 396. "20.000 mille kilo arri aldiko eramatten
dittuen kamionak ikusi dittugu" Asp Leiz2. "Aldiko bat, alde bakoitzean bat. Orrek mozkorrak aldiko bat
arrapatzeittu" Elexp Berg. "Pastillak aldiko bat artu bia die" Ib. v. ALDIAN. Eta aldiko gauza arin edo gutxi
bat baizik ostutzen ezpadu, pekatu mortalik egiten ote du? Gco II 258. Ez bezate sobra lan besarka aldiko. Hb
Esk 166. Goan ethorria urez egiteko da eta aldiko gostatzen da hogoi libera. Prop 1907, 47. Milla urtetik milla
urtera aingeru bat zerutik jetxi ta aldiko ondar izpi bat bakarra eramango balu. ArgiDL 32. Gazte-jenteari jaten
ematen zitzaien erretillua deitzen zitzaion fuente edo ontzi batetik. Aldiko seirentzako, seiko bakoitzentzako
jartzen zan erretillua. And AUzta 70. Bi gerriko lurrean gurutze-moduan jarri eta oien gaiñean egin bear da
dantza ori. Aldiko batek bakarrik egiten zuan. Vill ib. 84n. Izkuntza arrotzean mintzatzen delarik, aldiko bi izan
daitezela, edo gehienez hiru, mintzo direnak, eta txandaka. IBk 1 Cor 14, 27 (Lç bigez, He aldian bia, TB biez,
Dv bia).
b) Cada cierto tiempo. Orduerdi bateko bidean otsoa bere atzetik zijoan aldiko bokau bat jaten. And AUzta
66.
c) Por cada período de tiempo. Antxe arkituko zuala soldatarekiko guzi-guzia, aldiko ainbestean morrontzdenbora
guzikoa. Berron Kijote 225.
B) (Adnom.). a) Temporal. Cf. LzG: "Guarda [...]. 'Aldicos que enbio a guardar los campos (Marquinez, 1764)
[...] 'embiar persona para el exercicio de aldico a el referido pastor' (Marquinez, 1760) "; cf. tbn. Francisco José
de Saralegui, Diario de Navarra 28-3-1965: "Figuran en una lista del párroco de Iturgoyen don Arsenio
Irigoyen: 'Rol de alchirukis (archiduques) exentos de aldicos y autzalan'". Eta oben-nekeaz gañera, beste
ezetara, aldiko nekien zor au ordaindu ete-geinke? KIkV 101. Pekatuen aldiko neke-zorra. KIkG 77. Oraingo
gauzok okerregi gura ba-dozuz, betikoak eta zerukoak galduko dozuz. Aldikoak erabilli; baña betikoak gura
egizuz. Pi Imit III 16, 1 (Ch munduko, Ol oraingoak). Engraziren kezkarik aundiena etzan ain zuzen ere
etenaldia, aldiko urratze onek Xalbati zekarkiokean beraganako oztasuna eta emazteaganako zuzen-gogoa
baizik. Etxde JJ 199. Zezenketa zaletasuna egoanean, egundoko torilla edo zezenplazea egin eben gutarrak; eta
orain aldiko zaletasunari eutsi eziñik, toton egin ete dabe gure diru-toixa ta ziskuok? Erkiag Arran 17. Mugatua
ta mugabagea, iduria ta izana, balizkakoa ta noraezekoa, aldikoa ta betikoa bi dira. Zait Plat 42.
b) De cada momento. Aldiko neu bakoitzaren arnas apur bat baiño ez dalako [itza]. Gand Elorri 224.
- ALDIKO BATEAN. "Aldiko (V-arrig), temporada, época. Aldiko baten, en una temporada" A. Ori be aldiko
baten ez zan ain ondo ibili. Zam Man 4.
- ALDIKOZ. De momento; provisionalmente. Atorkit geldi-geldia, / uztagun, aldikoz, Euskalerria. Ldi BB
134. Izpien osotasun guztiez joango da, / urten gabe, aldikoz, urten dauan Begira. Gand Elorri 94. Irabazten,
aldikoz, Santo Tomasen irakas-maia. Gazt MusIx 57.
- ALDI-NEURRI. Fecha. Zalantzik etzen eskutitza ene osabarena zela. Bretaiñako erri batetik egiña zegon
eta Luzaron bere illetak egin baiño amar urte geroagokoa aldi-neurriz (fecha). Etxde Itxas 100 (ed. 1984, 153
hamar urte geroago fetxatuta).
- ALDI ORO (Ae, Sal, R; aldiro V, G, AN; aldiero AN-ulz, B). Ref.: A (aldioro, aldiro); A Apend (aldiero); A
EY III 336; Izeta BHizt2 (aldiero).
a) (Precedido de oración de relativo). Todas las veces que, siempre que. "Todas las veces", "cada vez, a cada
rato" A. "Eldu den aldiro (AN), siempre" A EY III 336. "Todas las veces. Kusten dugun aldiero irriz asten da"
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1018