A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
beren aldiak ta ordu illunak. Mb JBDev 10. Bidean itsasoak txit aldi gaiztoak izan zituen: itotzeko zorian
askotan arkitu izan ziran. Lard 528 (cf. aldigaizto). Bainan ohartua zen izar zitakela uhaitz baten oldarra eta
neurt haren joaidura; ohartua ere izarrek bai eta itsasoak bazituztela beren aldi eta urhatsak. Lf in Zait Plat XX.
Eguzki lasterrari eta illargiaren aldi negurtuei erne baldin bazaude. "Lunasque sequentis ordine". Ibiñ Virgil 78.
9. (V-gip ap. Etxba Eib). Tarea, trabajo; tiempo de una tarea. "Amaittu dabe egundarixak gaurko aldixa, han
terminado los jornaleros su tarea de hoy" Etxba Eib. [Lematik illkhitzean] Iongoikoa, duzula esker hañitz ene
mihian, / Zeren gobernatu duzun untzia ene aldian. EZ Man II 134. Zeruek dute Iaunaren / Deklaratzen gloria, /
Eta izar gorek haren / eskuaren aldia. "Opera manus eius" (Ps 18, 2). EZ Eliç 372. Ezpatarijen kantua lino
gijetako aldijetan. Mg PAb 141.
10. Descanso, cese de actividad. Hemen bedere badute batzutan doloreek bere aldia. "Interdum cessatur a
laboribus". SP Imit I 24, 4 (Ch deskansu, Ip hütsarte, Ol etenaldi, Leon arte). Tira ahala ari ziren [pertsulariak],
kasik aldiarik ezin hartuz, bainan ahal bezala. Xa Odol 37.
11. "(Vc), año de abundancia" A. Urte gaitza aldirano, izen gaitza hobirano. "Une mauvaise année se
change en meilleure". O Pr 469.
12. (V ap. A; Lar, Añ, H). "Manía, locura" Lar y Añ. "Lunas, tener lunas, aldiak izatea, eukitzea" Lar. "Lunas,
aldiak, aldarteak" Lar Sup. "Maniático, aldiak dituana" Añ. "Lunático, alditsua, aldiak dituana" Ib. "Bere aldiak
baditu, il a ses lunes, caprices, boutades" H. "Veleidad" A. Cf. supra (8) y ALDIAK EMAN. Zure aldiak edo
gurari gaistoak sufritu, zeregan ito edo ebakitzeko indarra. Cb JMJ 108. Emaztia asarre bada, ta ezer esaten
asten bada asarriagaz, senarra isilik egon, emaztiari aldija irago artian. fB Ic III 375s.
13. Lo que se coge de una vez. Botatzen dute aren [galbaiaren] zuloetatik lurrera ale guzia ta gelditzen dira
galbai berean arri koskorrak eta beste zakarrak. Oriek beste aldera bota ta galbaidunak arzen du berriz gari
zikin pillatik beste aldi bat eta egiten du aldi onekin ta urrengo guziekin lenbiziko aldian egina. Mb IArg I 203.
14. (gral.; Añ, H). Ref.: A; Etxba Eib; Gte Erd 294. "(Estar de mal) temple, gogo, aldi, umore txarrekoa egon"
Añ. "Humor, genio, condición, bueno o malo, aldi ona, txarra" Ib. "Aldi onean, gozoan, aldi gaixtoan gaitzean
da, il est en un moment de bonne, de mauvaise humeur" H. "Humor, disposición de ánimo" A. "Aldi oneko,
txarreko egon, estar de buen o de mal humor o temperamento" Etxba Eib. "Gaur aldi oneko daukagu uezaba" Ib.
"Aldi txarreko darabigu aitta zarra, le tenemos de mal humor al viejo padre" Ib. "Oso aldi ona zeukan gaur (Gazp),
aldi onean da (V-gip, B, BN-arb)" Gte Erd 294. Cf. alditxar, aldigaizto.
15. "(V-ger), tercianas" A.
16. (G-goi, BN-arb ap. Gte Erd). "Aldia egin, darle a uno ataques epilépticos" Zam Man 4. "Aldiak [= 'ataques
epilépticos'] izaten ditu (G-goi, BN-arb)" Gte Erd 27 (junto a liluria, aldikadak, etc., de otras zonas). Mariri
aldia egin yako. Zam Man 4.
17. Fase. Iru aldiko tximiskiña [='alternador trifásico']. GJaur Pisia 233.
18. "Aldia, série [...]. Même écriture et même prononciation que aldia, determinée de alde + a = aldia, et de
aldi + a = aldia. Le contexte seul peut aider à eviter les erreurs, en faisant distinguer ces trois mots" Lrq. Parece
tratarse de una var. de aldi, en una acepción algo diferenciada (si bien no se precisa más el significado de
"série"). En la misma entrada da la acepción de "troupeau; portée d'une truie" (v. alde).
- ALDE ETA ALDI ORO. v. alde.
- ALDIA EGIN. a) (Precedido de bere). Terminar, cumplir su tiempo; cumplir su tarea. Dardoak egin arren
bere aldia, / Olaso da ene egoteko aulkia. 'Puesto que el dardo haya hecho su vez'. TAV 3.1.8 (v. tbn. RG B 61).
Gizon adinekoek ez dute pilotan aritzeko ahalik. Errainak gogortu, besoa phizutu, bixta laburtu, ai! pilotak
hekientzat aspaldian egin du bere aldia. Arb Igand 144. Hauienak ere segur eginen du bere aldia. Noiz? Bego
Jainkoaren gain. HU Zez 157. Udak egin du bere aldia, lekua utzirik udazkenari. Zub 101.
Eginxea zutela basurek aldia: / Urtso batek mokoan aldaxka guria; / Noeri dirdiratu zitzaion begia. Ox 19.
b) Hacer tiempo. Baserritarrak dagoz tabernan / uritarrak lez kafean; / aldia emoten, aldia egiten / eta aldia
galtzean. Azc PB 352.
- ALDIA EMAN. Pasar el tiempo. Lorazko koroiagaz / flauta ederra ioten / egoten zan Euterpe / aldia
emoten. Azc PB 302 (in Ur PoBasc 366 denporia ematen). Baserritarrak dagoz tabernan / uritarrak lez kafean; /
aldia emoten, aldia egiten / eta aldia galtzean. Ib. 352. Erromerijetan eta alakoxe lekubetan aldirik geiena
emoten ebalako. Kk Ab I 41.
- ALDIA GALDU. Perder el tiempo. Baserritarrak dagoz tabernan / uritarrak lez kafean; / aldia emoten,
aldia egiten / eta aldia galtzean. Azc PB 352. Irakurri ere, aldia alperrik galtzearren irakurtzen dizue. Zait Plat
1. Gure aldia uskerietan galdu gabe, ona emen gure egitekoa. Gazt MusIx 5.
- ALDIA GALERAZI. Hacer perder el tiempo. Iruñako Euskalzale aitatuak barka bekit galdu erazo diodan
aldia. Jnn RIEV 1909, 314.
- ALDIA IGARO. Pasar el rato, matar el tiempo. Aldia igaroten / berba labanakaz / ikusi oi dabezan / dama
guztiakaz. Azc PB 156s (in Ur PoBasc 268 denporia igaroten). Aldia igaroteko ta barre batzuk egiteko. Kk Ab II
113.
Emplear el tiempo, pasar el tiempo. Baita onen ondoren eresi-soñuan / Aldi gustiz alai bat igaro genduan.
Enb 196.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1013