A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Badu halare tempus itzultzeko ordekorik aski: noiz, noizaldi, noizko, aldi, orduko".
Ezta gatxik aldiak ez daroeanik. "No hay daño que el tiempo no se lleva". RS 221. Zeinbat aldi ete da aldiak /
agertu ebala burua? / ta zeinbat barru itxiko ete dau / beti betiko mundua? Azc PB 352. Uste lei batek eztoiala
inos / aldia geure arteti... / eztoa aldia... ezer ezerantz / geu goiaz ai! beti, beti. Ib. 350. Zer dai aldia? Dirudien
baiño zailagoa dai itaune oni argi ta zietz erantzutea. "¿Qué es el tiempo?". A Gram 161. Aldiaren maltzurkeria
aitzakitzat artuta (Quijote IX). "La malignidad del tiempo". Anab RIEV 1928, 608 (Ldi RIEV 1929, 207 aldi, Or
ib. 6 aldi-mende). Igarri barik igesi eutson aldijak, eta gaberdija urrian zen etxeratu zaneko. Kk Ab II 8. Jainko
banintz ezneuke erijotz bildurra, / Aldijak ba soil desiz zeru eta lurra. "Pues el tiempo tan sólo ciñe a la tierra y
al cielo". Laux BBa 126. Aldiak itzaliko ez dun maite-sua, / geroak sendotzen dun besarka estua. Jaukol Y 1933,
186. Pamilietan zer aldaketa / aldiak ekar lezake! Or Eus 409. Errukarri! Lausorik du [amonak] / gizargia
begietan... / Non-nai aldiaren sitsa! "La polilla del tiempo". Ldi BB 148. Aleak une, diardu, nagiz, Aldiak /
yalkitzen artaburua. "Y Cronos desgranaba perezosamente su mazorca, cuyos granos son instantes". Ib. 36. Baña
aldiarekin illobiak galtzen zuten txuritasun ura. Ir YKBiz 274n. Ezpaita biotz-beroaldiak otxantzeko aldia
bezaingo bitartekorik. TAg Uzt 289. Beste dana, amilka irauli du aldi alorodunak. Zait Sof 123. Gizon zindoa
aldiak bakarrik baitarakus, gizatxarra, berriz, egun betean dazagukezu. Ib. 74. Bere almena ausiko dunik ezta
jaio ta ez jaioko aldia aldi dan arte. Etxde AlosT 20. Berak egiten zion aldia igarokor, kanta zarrak abestuz. Ib.
56. Aldiari buruz ditugun uste sendo guziak. Mde Pr 328. Aldik baditu bi mandatari zintzo, Gaitz eta Eri. Etxde
JJ 232. Zugan negurtzen dut aldia. Or Aitork 333. Oraindik ez dakit aldia zer dan. Ib. 329. Ba-dakidala au
aldian esaten ari naizala. Ib. 329. Zure beti-loreak ez dazau aldirik. Gand Elorri 127. Iaungoikoak eztu lenik edo
orainik. Alde ta aldiaren mugak oro gainditu bear izango ditugu. Zait Plat 42. Munduko ordena aldian zear eta
mendez mende nabari dela. Vill Jaink 179. Anarten aldia igesi doa. Ibiñ Virgil 100.
6. Tiempo atmosférico. "Sazón, aldiona" Lar Sup (que lo toma sin duda de RS 239). Kibel ekatxari, bular
aldi onari. "A la buena sazón". RS 239 (tal vez habría que interpretar 'oportunidad'; cf. ib. 336).
7. (Precedido de sintagma con suf. -ko). Estancia. "Laster akhabatu duzu hiriko aldia, vous avez bientôt
achevé votre séjour de la ville" Dv. Igerri barik, beinguan dua / Ludiko gure aldiya. / Aldi laburra, baña,
benetan / Aldi onuragarria. In Ur MarIl 204. Orduan zure gisa munduko aldia, / Emango nuke noski kontentuz
guztia. AB AmaE 401. Eztute kontuan sartzen mundu ontako aldi au baizik. Vill Jaink 86. Zer gertatuko zaion
emengo aldia bete ezkero, eta eriotzaz beste aldean zer moduzko arrera egingo zaion. Ib. 57. Aldegin bear ez
nun garaian / utzirik babes-tokia / zorigaiztoan urrundu nintzan. / Angoxe nere aldia / samin, latz, izugarria. EA
OlBe 86.
(Con egin). "Hemengo aldia egin hurren dut, j'ai presque y fait mon tour. Hemengo aldia egin duzu, vous avez
fait votre temps ici" SP. "Il a fait son temps ici-bas, hemengo aldia egin du (Ax)" H. Cf. infra ALDIA EGIN.
Non hekin batean ardiets dezadan orai Iainkoaren garazia, eta gero mundu hunetako aldia dagidanean, haren
Parabisuko loria. Mat 292. Mundu hunetako aldia dagizunean. Ax 110 (V 73). Bai ordea ioan zara; lekhuz
aldatu zara; hemengo aldia egin duzu. Ib. 10 (V 5). Hainak aspaldi hillak direla, eta mundu hunetako aldia
eginik, ja ahantziak bezala daudezila. ES 116. Emengo aldia egin, ta Zeruan betiko bizitza. Ub 60. Erromako
aldia eginik, joan zenean bere Esmirnako hirirat. Jnn SBi 156. [Oillaskoa] ubeldu gero; azkenik beztu; / isildu
da karraisia; / txuringa aspertu zaion bezala, / egin emengo aldia. "Ha entregado su vida". Or Eus 315.
Bezperetako aldia eginen dautazu ba halere. Lf Murtuts 26. Len trajia ta orain zaldixa, orrek egin xuak gure
etxeko aldixa. And AUzta 53.
(Pl.). "Hango aldiak agudo egin zituen (AN-5vill)" Gte Erd 76. Cf. infra ALDIAK EGIN. Izaten dira eun
urtez, mill urtez ta geiagoz ere irauten duten itxeak, baña itxeko bakoitzak laster egiten ditu ango aldiak. Mb
IArg I 285. Etxeandre bat arpegi estaliaz andik sartzen ikusi zuen, eta hura ikusi zuen bezela, etsaiak ango
aldiak egin zituen. Arr May 78. Zer uste du orrek? Orretarako daukatala alaba? Ez, ez; azkar egin biar ditu
emengo aldiyak. Azkar gero. Alz Bern 75. [Errexilek] gazterik egin zituen lur huntako aldiak. Goian bego! Xa
Odol 51.
(Dv). (Tema nudo). "Ze, hemengo aldi? (AN-5vill, B, BN-arb, S), ze, Aiherrako aldi duzia? (BN-arb)" Gte
Erd 159. "Ze, emengo aldi duzu? (BN-arb, S)" Ib. 232. Ea ots Zaqueo, jautsi ordik fite, ezi egún zure etxéko
aldi naiz [= 'hoy me toca en tu casa'] [...], ea hots emán prisa, zure aldi naiz egún. LE Ong 23v. Iñazioren anaiek
eta bertze asko ahaidek egun hetan Loiolako aldi dute. Laph 144. Bezperetako aldi ez dutan igande arrastiri
guziez. HU Zez 184. Hemengo aldi zuk egun? Zato barnerat... JE Bur 66. To, Martin! Hemengo aldi? Jar zaite,
othoi! Barb Sup 10. Izar urdin bat piztu da goien / arratsaren aintzindari... / Berandu da-ta luzaro ezin / izan nik
emengo aldi. EA OlBe 66. Emengo aldi, Sebastian? Etxde JJ 78. Agur, agur! Hemengo aldi? Zerb Azk 39.
8. (V-gip, G-azp, B). Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 20. Alternancia, alternativa, situación cambiante; ciclo.
"Bolarak eukitzen ditu (V-gip, AN-gip-5vill), [...] aldi aundiak izaten ditu (G-azp, B)" Gte Erd 20. "Período,
temporada, racha. Gure amak aldixak eukitzeittu, batzutan primeran da beste batzutan gaizki" Elexp Berg.
"Emen aldixa datorrenian aprobetxau ein bia da" Ib. Cf. infra (12). v. aldarte. Gau egunek ahantziren tuzte
bere aldiak, / Argi baizen eztaiteke eta itzalarenik / Lehen bezala izanen ezta iduripenik. EZ Man I 88.
Gobernari handia, / Zeñak gauzei aldia / baitaroezu bethi / Eragiten neurthuzki. "Qui temperas rerum vices". EZ
Eliç 229. [Ba dira] beren atsegiñ ta gusto guzia birtutean arkitzen dutenak [...]. Baña izan oi dituzte hoek ere
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1012