A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Urepeleko ostatuetan izaiten ziren, bi trago eginez geroz, pertsutan hasten zirenak karraskan. Xa Odol 39. Aien
apainduriak ez ziran aldi ontan oi diran oietakoak. Berron Kijote 125. Gizonak laurdenkatzen zituzten aldi eder
haiekin ametsetan. MIH 321. Egiteko hau ez zeukaten umekeriatzat Oihenarten aldikoek. Ib. 240.
v. tbn. Etxde AlosT 21n. Ibiñ Virgil 42. Alzola Atalak 113.
Aro orrek iru aldi ditu; Aurignac, Solutré eta Madeleine aldiak. JMG ELG 23. Epipaleolitos-garaiak bi aldi
ditu: Azil-koa eta Kanpiñi-koa. Ib. 57.
Nire aldian nik eskerrik aundiena eman nien bi olerki oriek. "Esas dos poesías que yo más apreciaba en mi
tiempo". Or in Gazt MusIx 10.
Tiempo gramatical. Zer dai bada aldia aditzean? A Gram 161. Aldi bi dagoz bada: lengoa ta gerokoa. Ib.
162. Aldi hori, gramatikazko "iraganaldi" hori, ohiturazko gertakariari, betikoari, egungoari zein biharkoari,
dagokio. MEIG IV 102.
Hora del día. Zeuk zelan barriz abes-dagixu / gabeko aldi larrijan? Laux BBa 48. Lau alditan berezten
zuten lenagokoak gaua; laugarren gau-aldia goizeko iruetan edo asten zan. Ir YKBiz 213n.
Momento. Sendakintzak aldi onetan, apaizari bere txanda utzi besterik ezin egin lezake. Alz Ram 86.
Etapa. Bizitza. Sukarra, lenbizi. Ta, azkenik, amaia. Eritasunaren aldiak. Txill Let 129. Zibilizazioa, esan
du filosofu batek [...], izadiaren aldi bat baizik ezta. Vill Jaink 174. Aurrerapideak geldiro-geldiro egin dira,
izadiaren aldi guztiak egin oi diren bezala. Ib. 179. Burni-lanean izan diren hiru aldi nagusi agertzen dira
hemen. "Etapas". MEIG IX 129 (en colab. con NEtx).
Leturiaren Egunkaria-k lau aldi ditu, lau tempo, sinfonia batek bezala. MIH 300.
4. Tiempo, intervalo de tiempo. "Aldia igaro eta gero (B)" Gte Erd 76.
Tr. Documentado desde Lazarraga, su empleo crece en el s. XX. Al Norte sólo se encuentra en Pouvreau y en
algún texto moderno.
Oninbatenaz egon gura dot / aldionetan exilik. Lazarraga 1195v. Aldi bat leku sekretu baten / [dameak]
neuroni zidan agindu. Ib. (B) 1179vb (cf. infra ALDI BAT). Betiko itoginak arria zulatu ta aldi luzeak guztia
aztu. "El tiempo largo todo lo olvida". RS 16. Aldi txaburra lasterra bada, egun astia baño obe da. "Si el tiempo
corto es apresurado". Ib. 29. Kontenta zazu ongi zure konszienzia aldi on batetako. SP Phil 72 (He 71 behiñ
bethikotzat). Eta gordeko naz zuen begietatik; baña aldi luzeko ez, eta aldi onen buruan agertuko naz berriz ere.
Mb IArg I 315. Loiolan egin nuen aldi piskan artu nuen hau egiteko asmo-gogoa. Ib. 52. Beste berezte bat egin
behar du Jangoiko berak, onak eta gaistoak illez doazen horduz ta aldirik galdu bage. Ib. 202. Gaitzak dituzte
beren mugak ta aldiak. VMg 31. Misiño santuak dirauan aldiak baño asko geiago ez. Añ LoraS 7. Zeinbat aldi
eder emon dozuzan alperrik eta ezerezean. Añ EL 2 41s. Itz oiek eta onelako beste asko aldi luzean esanda, isildu
zan. Lard 386. Golo nolakoa zan, eta onek zeñ aldi gaiztoa eman zion agertuaz. Arr GB 16. Aldi luze batean
bertan egon gabe irten nai ez oi zuen. Ib. 146. Zeinbat aldi aldaukan edozek / ibilten gara iakiten; / geien
daukana dalako ikusten / aurrerantz gitxi biziten. // Aldi-zatitzar asko iruntzita / dago gizona makalik. Azc PB
351.
(s. XX). Ezin esan leiteke berba txar geiago aldi laburragoan. Echta Jos 44. Time is money, aldia dirua dala,
esan oi dute an goietan. A Ardi 59. Geroztik ere, Seminarioan eztan aldian, nere etxe au berarena izango du. Ib.
10. Bai, aldi andirik ezta igaroko ni ara juan orduko. Kk Ab I 7. Ezin ulertu eban zelan atondu zan ain aldi
laburrian ainbeste diru egiteko. Ib. 76. Bada ankak luzatuta geldirik eduki biar diran aldia oso gaitza izaten da
igarilari berriarentzat. Anab EEs 1919, 188. Berak, Joxe-Marik, igarri zion aldi gutxiko bizia zeukala. Garit
Usand 51. Aldi luzia eztala, batzar andija egin gendun emen. Altuna 83. Ondiño aldi asko eztala Bilboko andra
batek beste bati entzun eutson baserrira bizi izaten duala. Kk Ab II 159. An aldi bat lanian egiten eben, iru-lau
illabete. Ib. 163. Aldi bat ba zen Vacarresko itsasegi sakona atzeman zula. Or Mi 120. Ta urte asko barik aldi
gitxiren buruban, ango ondasunen jaube ixango zara. Otx 78. Aldi guzi ortan ez zuen ezer yan, eta agun aien
ondoan gose izan zan. Ir YKBiz 45s. Andik aldi luzearen ondoan, itzuli zan morroi aien nausia. Ib. 419. Onelako
jardunetan aldi bat egiñik. "Pasan un rato". Or Eus 49. Aldi edo denpora bardiñean. Eguzk GizAuz 118. Onelan
aldi laburrean asko larregi aberastuten dira. Ib. 59. Dagokion baño aldi luzeagoz baitago gugandik urrun. Zait
Sof 59. Bi illabeteko emana zegon / elizari tellatua, / orobat aldiz jasoa ere / pralleentzat komentua. SMitx
Aranz 103. Muntegiak bi eratakoak dira: aldi luzerakoak eta aldi motxerakoak. Munita 149. Aldi gutxi barru,
[...] oroitu ziran. Mde Pr 34. Aldi asko baiño len, lurreratu eta apotzarra bezela zapal-zapal eginda utzi zun.
Etxde JJ 14. [Eguzki-bidea] oi dun aldi-erdi eskasean egin dula. Or Aitork 328. Arraunketan aldi luzean joan
eta joan egin bear izaten eben aro artan. Erkiag Arran 77. Ainbat aldi dala. Gand Elorri 209. Aldi orretan,
abere taldeak gazte diran bitartean alegia. Ibiñ Virgil 95. Aldi luze edo laburra izan zan, eztakit. NEtx LBB 183.
v. tbn. Lab Y 1933, 254. Ldi UO 53. TAg Uzt 280. EA OlBe 16. JAIraz Bizia 16. BEnb NereA 245. Ugalde Iltz
33.
5. (c. sg. A). Tiempo, transcurso del tiempo. "Tiempo, en su sentido de duración de los seres y época de
sucesión" A. "Aldia da egunak eta gabak alkarren atzetik egiten daben iraupena" A Ezale 1897, 272b.
Tr. Documentado exclusivamente en la tradición meridional y, si exceptuamos el ej. de RS, sólo desde finales
del s. XIX, sin duda por influencia de Azkue. Cf. MIH 355, refiriéndose a la traducción de Orixe de las
Confesiones: "Denboraz hain luze eta sakon diharduen XIgn liburuan, adibidez, ez du denbora-rik aipatzen.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1011