A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
2. (Añ, A Apend). (Precedido de gen.). Tiempo de su (mi, etc.) vida. "(No en mi) tiempo, ez nire eran, bizian,
egunetan, aldian" Añ. "Nere aldian, en mi vida" A Apend. v. bizialdi, mundualdi. Nigar begi bapederak
bere aldias oroiturik (Pamplona, 1564). TAV 3.1.18. Eta egin zituen [Iainkoak mirakuilluak] iende heken alditan.
Ax 131 (V 86). Hau da alabaña bere aldian Dabidek egiña. Mb IArg I 173. Egin izandu dituzu oraindañoko
zere aldian? Ib. 106. Berso asko irakurri ditut neure aldijan erdaldunen liburubetan. Mg PAb 62. Ta jazo
mirarizko aingeruben arrigarri au ez dau sazerdotiak egiten bere aldijan bein, ez urtian bein, ez illian bein. fB
Ic III 295. Zer dogu bada egingo / Bere izenian / Poztuko gaituzanik / Geure aldi guztijan? In Ur MarIl 125.
Igerri barik, beinguan dua / Ludiko gure aldiya. Enb 204. Bekokia kolpeka itxusitu zioten alik eta ebakiondoak
bere aldirako izango zitun arte. Or SCruz 44. Bere aldian ainbat lan, eta / badu otx eiteko diña. "Durante su
vida". Or Eus 309.
3. (V-arrig-m ap. A Apend; Añ), aldia (Lar). Tiempo concreto, época. "(En la) estación presente, era onetan,
aldia onetan" Lar (Añ: aldi onetan). "Erderazko tiempo edo temps adierazoteko denpora edo denbora esaten
dabenak, eztakie ausa orretarako iru berba eder daukaguzanik. Eguraldia, aldia ta astia [...]. Aldia ta era, muga,
ereti, arkuntsa ta erderazko época edo époque erdi-bardinak dira" A Ezale 1897, 44b. "Gure aiten aldian, en
tiempo de nuestros padres (V-arrig-m)" A Apend. "Gure aldirartean, hasta nuestro tiempo" Ib.
Tr. Documentado casi exclusivamente en la tradición meridional (al Norte sólo en Pouvreau y Xalbador)
desde RS. Su empleo crece desde finales del s. XIX.
Aldi gextoan jaio doa ospe gextokoa. "En mal punto nacer suele". RS 107. Ao itsian eztoa sartu
eullia, ta aldi guztietan ezta eder egia. "Y en todo tiempo". Ib. 123. Urdinetan asi azkero prestu ezta seizaroa,
inok zebez aurki gero ze aldia eldu doa. "Que el tiempo suele llegar". Ib. 166. Zeren tentazionearen aldia laster
bihurtzen da; denborak eztu hainitz luzatzen. "Tempus tentationis". SP Imit II 10, 1. Orduan gabaren aldia;
orduan illunak agintzeko mendea. Lar SAgust 7. Zein humilla ta arrotanzik bagea aldi artako Jesusen bizitza!
Mb IArg I 71. Bera bazen ere aldi artan lur gañean arkitzen zen andrerik ederrena. Ib. 374. Bazkoz edo beste
aldi jakiñen batez konfesatzen ezpadira. Ib. 278. Ta noiz jaio da? Aitak berezi zion ta beraren guganako
amoreak eskatzen zuen aldi ta horduan. Ib. 105. Ezekias erregeren aldian, aingeru bat israeldarren alde igorribidaldu
zenuen. Ib. 385. Hordu artatik asi zen agitz obetzen aldi artaraño baño gauz on geiago ta agitz obe
egiten. Mb IArg II 271. Abranen aldiatik Israeldarren irtete onetaraño igaro ziran laureun ogei, ta amar urte.
Ub 69. Neke ta lor andi oneek igarota, dator garija elduteko aldi ain biotztuba. Mg PAb 150. Eta guztiz dira
gaistuak [azerijak] umiak daukeezan aldi edo egunetan. Ib. 110. Oraintxe baxen beste era, aldi ta denporarik
eztago neure nai-guran. Añ EL 1 37. Oraintxe dozu errukiaren aldia. Añ EL 2 207. Job izan bazan bere aldiko
prinzipeen gisakua. JJMg BasEsc 143. Ai ez balitxat aldi ori baña, / Zelan agertu alantxe joan, / Atzo ni izan
arren lora arro / Ona gaur zelan zimel nagoan. AB AmaE 387. Orduan kantau doguz / Ozamako Ninfak / lengo
aldietako / la, si, do, re, mi, fak. Azc PB 208 (in Ur PoBasc 263 lengo denporetako). Eldu baiako dama bateri /
aldia eskonduteko. Ib. 352.
(s. XX). Zorijona / Zeure laguna zan / Zeure lagijen aldijan (1904). AG 2412. Gaitz bat zuan Malentxok, aldi
batzuetako amonaren esanak siñistu nai badira. Ag G 135. Eleizaren gorespena agertzearren Jaunak
erabakitako aldiya urbildu zan. J.M. Tolosa EEs 1913, 207. Aldi aretan gorda-zibillik ezeguan, baña bai-egozan
mikeletiak bidiak zaintzeko. Kk Ab I 114. Baltz euzkeldun a ume txiki-txikija zan aldijan. Ib. 83. Orrek lenaoko
aldijok, Don Kazintto, juan ziran sekulako. Ib. 91. Zein ederra zan Euzkadi bere / Zugatz azpiko Batzar-tokian, /
Euzkeldunentzat egizko lege / Zuzenak eiten ziran aldian. Enb 47. Bear dan aldi eta tokian egia esateko. KIkV
71 (KIkG 58 garaian eta tokian). Ama Eleiza Deunak aginduta daukan aldian autortzeko asmoz. Ib. 99. Bakixu
neguba aldi txarra dala niretzat. Eta eneukon zer jan. Altuna 59. Ni Montpelleren ikasten nenbillan aldian. Kk
Ab II 107. Aldi alaitsu ori jadetsi artian. "Ese momento". Laux BBa 44. Aldi artan egia da ama Gazteluzar-en
bizi zala, ez emen. Lab EEguna 86. Aldi areitan otturea zan lez. Otx 37s. Beñola, aberiak berba egitten eben
aldijan. Ib. 57. Aldi bakoitzeko bearrak. Ldi IL 123. Ta emen asten da ango abertzaletasunaren bigarren aldia.
Ib. 166. Kromwell agintari englandarraren aldian. Ib. 167. Erdi-aroko edo Edad Media deritzaion aldiko
jauntxokeri pixka bat. Ib. 165. Oraingo aldi ontan gizonak iltzen dira [...]. Baña berriz-piztu ondoan, ezta iñor
ilko. Ir YKBiz 394n. Begira gero, erne egon ta otoitz egin, aldia noiz dan eztakizue ta. Ib. 415. Eper, oillagor
naiz erbi-- danean aldia, / etxean ba du sarri mokadu guria. "Cada una en su temporada". Or Eus 48. Aldi
aietako gizonen bizitoki ziran arzulo eta arpe asko ibai inguruetan daude. JMB ELG 45. Gizartearen edesti edo
istorian aldi batak bestea, aurreragokoak urrengoa adurrez, alanbearrez, nai ta nai ez ekarri dauala. Eguzk
GizAuz 73. Asmu au aurrera eroateko aldi egokia be etzala-ta, gerorako itxi zan. Ib. 70. Aldi ta erri guztietan.
Ib. 170. Aurreko, oraingo ta geroko aldiak lege au dute lagun: giza-bizitzan lorrik gabe ezer ez doa aurrerantz.
Zait Sof 178. Artalde gizen oso bikaña, / esne ta baba txit naro, / aldi soil gorri zekenik emen / ez det izan
egundaño. EA OlBe 22. Zarrena 1846koa dezu. Beste bi ere bai aldi beretsukoak. SMitx Aranz 195n. Bi
gizaldion tarte eder oni / Urrezko Aldi deritza. Ib. 104. Ala nindagon aldi artan negarrik samiñenean. Or Aitork
83. Ondoxu ekien aldi edo belaun-aldi artako lorarik usaintsuenak zeintzuk ziran. Erkiag Arran 26. Gure
lurraren itxas-bazterrak, / alan diño istoriak, / aldi danetan emon ditula / itxas-gizon errimiak. BEnb NereA 101.
Atxineko aldietan, gerra asko ixaten zanetan. Akes Ipiñ 25. Ontan ere bere aldiko seme agertzen zaigu Fray
Luis. Gazt MusIx 63. Konbentu zaar bateko kapellau nengoen aldi aretan. NEtx LBB 211. Aldia hartan
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1010