A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
lo emplea con el de 'intervalo de tiempo'; tbn. en RS, donde no aparece denpora, se encuentra en distintas
acepciones de 'tiempo'; a partir de Azkue su uso crece considerablemente al Sur como sustitutivo de denbora.
Muy empleado como último elemento de compuesto, prácticamente como suf. de derivación. De indicar tiempo
(labealdi, etc.) ha pasado a significar también acción (begiraldi, etc.). En cuanto a sus variantes, hay aldia -alternando
con aldi-- en autores meridionales: Larramendi, Mendiburu (aldiako), Ubillos, fray Bartolomé e
Iztueta. Al Norte se encuentra en alguna ocasión en Axular y en Xalbador. En DFrec hay 699 ejs. de aldi.
1. Vez. "Vez, aldia" Lcc, Mic 9v, Lar y Añ. "Fois, tour, [...]. Lehen aldia, la prèmiere fois [...]. Heren aldian,
pour la troisième fois [...]. Aldi hartakotz, pour cette fois-là; aldi hunetakotz, por cette fois-ci" SP. "La dernière
fois, azken aldian, hondar aldian" Ht VocGr 347. "Cada vez, aldia bakoitzean" Aq 1349. "De esta hecha, aldi
onetan, era onetan (AN, G)" Ib. 1171. "Aldi bateko (para una vez) (B)" Gte Erd 304.
Orai nahi nuzuia heben bortxatu? / Aldi honetan othoi, utzi nazazu; / Bertze aldi batez jinen nitzaizu, / nahi
duzunori orduian daidizu. E 207s. Andria, minza albaitzinde berze aldian emiago. Ib. 175. Felixek igor zitzan
hek berze aldi batetarano. Lç Act 24, 22. Haur zen ia heren aldia Iesus bere diszipuluei manifestatu izan zaiena.
Lç Io 21, 14 (He, LE, TB, Dv, EvS, IBe aldia; Ol, Ker, IBk agertaldia; Leon hirugarren aldikotz, Or irugarren
aldiz). Berrizko aldian bekhatu gabe agerturen zaie. "Secondement". Lç He 9, 28. Baitira zazpi aldiak zeiñetan
gure Salbatzailleak bere odol preziatua isuri baitzuen bere pasioneko egunean. Mat 189. Eta suplikatzen dudela
ezen aldi honetako exkusa nazala. "Pour cette fois". Volt 280. Batzuetan eskatzen dio barka drazkigun bekatuak,
berze batzuetan digun bakea, berze aldi bazuez, digun fedea. Ber Trat 44r. Ezen hurbill izanen dut etsai herraz
bethea, / Bere bazka egin nahiz ene arima tristea. / Aldi hura huts badagi denbora ondokotan / Ene billha ezin
ibill daite nihoizekotan. EZ Man I 60. Eska zaitezke halako aldietan abisu. Ib. 125. Zeren eritasunetik
eskapatzen direnean, iduritzen zaie ezen aldi hartakotz, berriz eri arteiño segur direla. Ax 245 (V 164). Hala dio
San Agustinek gerthatzen zeikala aldia batez berari ere. Ib. 47 (V 30). Nahi duen aldian. Hm 83. Hek behingo
aldian berean erran eztitutzularik, eta leku ber-batetan eskiribatuak eztirelarik. SP Imit IV 1, 1. Aldi huntan
emaiten drauzut bizia. Tt Onsa 50. Hiruretako aldiaz agertu zen bisionian. Tt Arima 123. Dirurik berze aldi
batean falta izanen bada ere. (Vera, 1676). FLV 2006, 265.
(s. XVIII). Nukelarik hainitz gauza Oihenartori hemen ihardesteko, guztiarekin ere oraiko aldian uztentut
bertze aldi batekotz. ES 166. Mehatxatu nauten aldi guzietan. Ch III 46, 5. Katixima egiten duenak hirur
alditarainokoan erran behar tu errepuesta berak. CatLav A 6v (V 7). Berze aldian dauka obligazio egia
erratera. El 95. Aldi bakhar batez nork bere kuraiea agertzea. He Gudu 97. Zenbeit hutsetan erortzen garen aldi
guzian. Ib. 42. Nula atrebi zinteke, aldi bakhoitz batez ere, plañurik egitera! Mst III 47, 4. Jerusalenen izandu
zen aldi artako S. Pedroren hitz egite ta sermoi hau. Mb IArg I 360. Eriari, dagokan aldian, osasuna emateko.
Ib. 188. Eta orra guk ere geren aldi illunetan [...] egin behar duguna. Ib. 170. Urrengo aldian laburtasun
orrelakotan ez da nerekin zer ibilli. Mb IArg II 270. Nola bigarren aldian ere Santa akusatu zuten. Cb Eg III
345. Yo zuen [Eliseak], bigarren aldian, ura. Aldi hartan ura partitu zen, eta Eliseak iragan zuen arribera. Lg I
366. Erran zuen hirurgarren aldikotzat. Ib. 264. San Juanek etzuan aldi artaraño ekusi beiñ ere Jesus. Ub 74.
Aldi onetan il ziran Jerusalenen milla bider milla ta eun milla persona. Ib. 111s. Bertuteak hori zilhegi uzten;
aldi batzutan manatzen ere darotzu. Mih 66. Ethorriko naiz beraz maiz, eta aldi guziez bihotz xahu batekin. Brtc
235. Lehen aldian marrakaz daude haurrak. Egiat 256. Beste aldi bateraño luzatu badeusku absoluzinoia. CrIc
161.
(s. XIX). Etsaiarekin guduan / Ari garen aldi guziez. Monho 148. Izan oi dituzte aldi askotan [...] atsegin
geiago. Mg CC 226. Otza dan aldijetan berotu ditezan. Mg PAb 106. Ematen diodanean / Aldi batez artoa /
Arrautza egunekoa / Badit beti ipintzen; / Zer baldin eramaten / Badiot nik bi bider? Mg in VMg 92 (cf. ALDI
BATEZ (b), ALDIZ). O inosko alditan pekatu egin ezpaneu! Añ EL 1 115. Beste aldi batean esango dizuedan
bezela. Gco I 464. Saldu dezu zure Jauna bekatu egin dezun aldi bakoitzean. AA I 419. Azkeneko aldian aditzera
eman nuan. AA II 140. Sakramenduetarat maiz hurbilduz, bainan bethiere aldi bakhotxean azken aldikotzat
errezebitzen banitu bezala. Dh 125. Aldi zanean gero / sare leuna / atera gura dabe / dago astuna. Zav Fab
RIEV 1907, 98. Adiskide-legean / adiyo batekin, / urrengo aldi arte / esker onarekin. Echag 221. Ehun egunen
indulientzia Gloria Patri horiek erraiten diren aldi bakhotxeko. JesBih 472. Aldi batian ezpada bestian Jinkuak
zure desirak enzünen zitizü. UskLiB 71. Tubalen etorreran ez ezik gerozko aldi bitan ere. Izt C 4. Fernando
zazpigarrenak bere alboan zeuzkan Ministroai bigarren aldiako gaztigu au adierazo zienean. Ib. 404s. Gure
yaun Mitisek, bigarren aldiko, / Hek yoka eta trunpatzeko. Gy 249. Irugarren aldia zan Jesusek espasun berak
Apostoluai iragarri zieztela. Lard 440. Laban ardi-mozketan zan aldian, Jacob Mesopotamia-tik irten zan. Ib.
39. Erregek lau aldiz deitzen du Zoroaster profeta, eta aldi bakhotxean, hor non zango bat yalgitzen den
zalditik! Hb Egia 76. Burra egiten den aldi bakhotxean. Dv Dial 83 (It egiten dan bakoitzian, Ur egiten dan
bakotxian, Ip egiten den aldi oroz). Bigarren aldijan ateraten dan orijua da ona frijietako ta argitarako. Ur Dial
105 (It, Dv, Ip aldian). Prediku alkhian lehenbiziko aldian jarri zenean. Laph 151. Danak emen ditugu / oraingo
aldian. Xe 223. Bigarren aldiya det / modu ortan aurten. Ud 158. Txipretik Jope eta Jafarañoko itxasbidea ez da
entero luzea; aldi artan alabañan gaitza izandu zan. Aran SIgn 38. Aita, ezta izango lenbiziko aldia gizonak zu
erotzat jotzia. Bv AsL 214. Lorau ostzera etorri zala / Aldi askotan arrotza. AB AmaE 48. Zeren etzuten obeditu,
aldi bakhar hartan. Jnn SBi 17. Bai! badire aldi batzu, gogoeta gaixtoek tinkatzen eta hestutzen bainaute. Ib. 65.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1007